Franz Kafka. Geschichte (Die Franz Kafka Box). Argon Verlag, 2008 (1904-1924)

Dostojewski heeft een roman geschreven die in het Nederlands, kennelijk ten onrechte, lang bekend was als Schuld en boete en tegenwoordig verkocht wordt onder de correctere vertaling Misdaad en straf. Nu dat zo is, stel ik voor om die oude titel te reserveren voor het verzameld werk van Franz Kafka. Al zijn verhalen, en al zijn romans, gaan volgens mij over schuld, over je schuldig voelen, over proberen die schuld af te wentelen op anderen, of op instituten, zonder dat het helpt. (Volgens mij heeft de volksmond het dus verkeerd als die het heeft over kafkaiaanse toestanden en daarmee doelt op onbarmhartige bureaucratie die de onschuldige burger plaagt, Kafka heeft het over het omgekeerde, over de burger die zijn gevoel van schuldigheid projecteert op, bijvoorbeeld, de bureaucratie en hoopt dat deze hem gaat straffen.)

Ik ben nu met vakantie, en heb op mijn favoriete plekje in de schaduw een groot aantal van zijn verhalen beluisterd, die in 2008 in een cd-box verschenen zijn ter gelegenheid van Kafka's 125e verjaardag. De verzameling bevat een aantal van de grotere verhalen (Das Urteil, Die Verwandlung, Josefine die Sängerin alsmede een groot aantal kortere). Ze worden voorgelezen door enkele grote Duitse mannelijke acteurs en bevatten genoeg stof om urenlang ademloos te luisteren.

Gregor in Die Verwandlung voelt zich schuldig, hij heeft jarenlang gezwoegd voor zijn familie, en nu is hij ineens nutteloos geworden doordat hij een stuk ongedierte geworden is. Ook de hoofdpersoon in Das Urteil laat zich door zijn vader allerlei schuldgevoelens net iets te makkelijk aanpraten: eerst zou hij zijn beste vriend uit Sint Petersburg, aan wie hij jarenlang geschreven heeft, verzonnen hebben, en dan weer zou zijn vader juist alles over die vriend weten terwijl de zoon die arme vriend zo slecht behandeld heeft. Hij wordt door zijn vader veroordeeld tot de verdrinkingsdood, en brengt deze zelf tot uitvoering. Een huisarts in Der Landarzt moet tegelijk bij een patient zijn en zijn huismeisje redden en wordt daardoor door schuldgevoelens verscheurd. Alleen de zingende muis Josefine is niet succesvol wanneer ze probeert haar medemuizen schuldgevoelens aan te praten omdat ze haar ook nog laten werken. Die muizen zijn daarvan totaal niet onder de indruk; Josefine was dan ook Kafka's laatste verhaal.

Kafka's werk is altijd ten prooi geweest aan een eindeloze interpreteerwoede. Het werk leent zich daar ook toe omdat het zo mysterieus is, en tegelijkertijd komt het uit eenzelfde plaats en tijd als het werk van Freud. Al die interpretaties zijn waarschijnlijk onzin, ook de mijne. Op de cd staat ook de beroemde parabel over de poortwachter, die oorspronkelijk in De Process voorkwam, en waarover in dat boek wordt gekibbeld als het gaat om de juiste interpretatie. Natuurlijk bestaat die niet, en het verhaal gaat zelf over iemand die zijn levenlang vergeefs probeert een poortwachter zover te krijgen dat hij hem door de poort laat, om er bij zijn sterven achter te komen dat die poort alleen voor hem bedoeld was. De poort tot het werk van Kafka bestaat voor mij uit schuldgevoel, en dat zegt natuurlijk net zoveel over mij als over die schrijver. Maar nu ik deze week ook toevallig Goethe gelezen heb, durf ik wel te zeggen dat Kafka voor mij waarschijnlijk de interessantste van alle Duitstalige schrijvers was.

(Medeboekblogger Anna van Gelderen las toevallig deze week ook Die Verwandlung)