Ludwig Wittgenstein. Tractatus Logico-Philosophicus. Amherst: Klement, z.j. (1922)

-
1. Ik heb Wittgensteins Tractatus al twintig jaar in de kast staan, in een uitgave van Athenaeum-Polak&Van Gennep; een parallelle uitgave van het Duitse origineel en de vertaling van Willem Frederik Hermans. Ik kende zoals iedere beschaafde burger natuurlijk een aantal citaten ('Die Welt ist alles was der Fall ist', 'De grenzen van de taal zijn de grenzen van mijn wereld') en ik wist dat de manier waarop politici die laatste gebruiken volkomen misplaatst is (zij denken dat je het kunt gebruiken om het leren van vreemde talen aan te prijzen omdat dit je blik verruimt, terwijl Wittgenstein het bedoelde om uit te drukken dat er voor mij niets kan bestaan wat ik niet - in taal - kan denken, maar dat dit eerder gaat om een soort logische gedachtetaal dan om Oostenrijks Duits of Frans).

2. Maar ik heb me pas nu niet laten afschrikken om het eens helemaal te lezen nu ik de tekst op mijn telefoon kon downloaden. De Tractatus is ideaal om te lezen op de telefoon omdat hij uit korte stukjes bestaat, stellingen met een hiërarchische structuur. Er zijn zeven hoofdstellingen, genummerd 1 tot en met 7, en daaronder zitten dan substellingen zoals 1.2 en 1.24.

3. Eerlijk gezegd lijkt me die structuur voor een deel bluf. De laatste substellingen bij 6 leiden eerder naar stelling 7 toe dan dat ze 6 nader toelichten of uitwerken. Er is wel meer bluf, lijkt mij. Zo wordt ijzeren logica gesuggereerd en worden er allerlei formele definities gegeven waar vervolgens eigenlijk niets mee wordt gedaan wat je zou verwachten van een logische tekst. Er wordt bijvoorbeeld voor zover ik kan zien nooit iets bewezen.

4. Nu kan er ook eigenlijk niets bewezen worden, want de tekst hoort tot meer tot de metalogica: hij gaat over omder meer de ongrijpbare relatie tussen denken en werkelijkheid. Wat zeggen we precies als een gedachte (een 'zin') waar is? Hij correspondeert dan op de een of andere manier met een stand van zaken in de werkelijkheid (de 'wereld').

5. Ik heb het weleens ergens gelezen over de Tractatus, al weet ik niet waar: het probeert iets te doen waarvan het zelf zegt dat het onmogelijk is, iets te zeggen over het onzegbare. Gehuld in het vest van de logicus schetst hij de chaos van de wereld. Door net te doen of hij alles onder controle heeft, laat hij zijn hoe weinig hij ervan begrijpt. Net zo weinig als Socrates en daardoor nog altijd meer dan ik.

Reacties

janien zei…
Wat leuk! Aan een Wittgenstein (of primair of secundair zoals hier) hou ik altijd even halt ... Dat kan niet anders, beboekt (of haast overbeboekt) als ik een huisbibliotheek weet staan met Wittgensteins (primaire en secundaire literatuur). In de beschrijving van uw Tractatus herken ik die fragmentarische tekststructuren: ik heb zo'n Wittgenstein al eens doorbladerd, ja, en zo hier en daar een brokje 'gelezen'. Moeilijk, man, moeilijk.
11 april 2012 om 11:28
Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Jan Oegema, Keizersdrama. Lucebert opnieuw, 2024

-
Afbeelding
  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen