Nikos Kazantzakis. Christ Recrucified. London: Faber and Faber, z.j. (1946)

Vertaling: Jonathan Griffin

In een Grieks dorp in Anatolië wordt iedere zeven jaar een passiespel gehouden. Ook voor dit jaar, vermoedelijk ergens in 1918 of 1919, hebben de notabelen van het dorp een selectie gemaakt van de dorpelingen die Jezus en de voornaamste apostelen (Johannes, Jacob, Petrus, Judas) mogen spelen. Ze drukken hun op het hart dat ze tot de volgende Pasen zich dan ook wel waardig moeten gedragen.

De jonge mannen die de opdracht krijgen, nemen hun taak echter serieuzer dan de bedoeling was. In plaats van braaf over de gebaande paden van de notabelen te wandelen, beginnen ze écht Jezus na te volgen - de revolutionaire Jezus, die opkomt voor de armen en de verdrukten, die zelf het wereldse verzaakt en niet bang is om zijn leven op het spel te zetten om anderen te redden. Langzaam maar zeker keren de notabelen, en dan vooral de lokale, volgevreten pope, zich tegen hen. Manolios, de man die Jezus zou spelen wordt voor bolsjewiek uitgemaakt, geëxcommuniceerd, en uiteindelijk door een door de pope opgehitste massa gelyncht.

Wat heb ik van dit boek genoten. Ik houd toch al veel van Kazantzakis (van wie ik eerder The last temptation, Zorba de Griek en Brief aan El Greco las), maar geen van die eerdere boeken maakte zoveel indruk op me als Christus Herkruisigd. Als ik het goed heb, worden Kazantzakis' boeken in het Nederlands allang niet meer gekocht. Wat is dat toch jammer, want wat gun ik veel lezers dit boek.

Weinig schrijvers hebben laten zien hoe verontrustend de christelijke boodschap eigenlijk nog steeds is, of een verhaal opgezet met zoveel lagen (je voelt bijvoorbeeld op de achtergrond ook nog eens de dreiging van de Turkse overheid die alle Grieken in de vroege jaren twintig het land uit gaat gooien, vandaar dat het verhaal zonder dat er een jaar genoemd wordt zo precies te plaatsen valt: ergens tussen de Russische Revolutie en Atatürk).

Het verhaal heeft bovendien een Shakespeareaanse verzameling karakters die je nooit zal vergeten: de vertegenwoordiger van het Turks gezag en zijn vriendje Youssefaki, de vrouw van de gierigaard die de moed maar heeft opgegeven om ooit nog iets tegen haar man te zeggen en daardoor alleen maar doods weet te breien, de weduwe die iedere man in het dorp die daar behoefte aan heeft ontvangt en daarom Maria Magdelana mag spelen. Zelfs Maniolos, de Jezus-figuur, krijgt zo reliëf.

Het wordt steeds moeilijker om volgende titels van Kazantzakis te vinden. In zijn tijd werd hij geprezen door mensen als Camus (die vond dat hij de Nobelprijs had moeten krijgen) en Thomas Mann (die op de achterflap van Christ Recrucified het boek de hemel in prijst), maar ook internationaal krijgt Kazantzakis lang niet de aandacht die hij, als een van de interessantste auteurs van de twintigste eeuw, verdient.