Willem Frederik Hermans. Het behouden huis. Amsterdam: De Bezige Bij, 2012 (1952).

Het behouden huis: het is oorlog, het is al heel lang oorlog, het is doodschieten of doodgeschoten worden. Dat alles is al meteen duidelijk vanaf de eerste bladzijde van deze roemruchte novelle van Willem Frederik Hermans. En zoals de dingen gaan: ik geloof dat ik alles gelezen heb van deze beroemde schrijver, maar deze beroemde novelle, misschien wel het beroemdste wat hij schreef, nou net niet.

Het is een aangrijpend verhaal, een verhaal dat je beklemt doordat het je ertoe verleidt net zo opportunistisch te denken als de soldaat die de hoofdpersoon is. Heel lang kun je dat voor jezelf verantwoorden doordat die soldaat duidelijk aan de goede kant is: hij heeft immers aan het begin van het verhaal al meteen een hele serie vluchtende Duitsers doodgeschoten. Aan het einde van het verhaal zijn de rollen omgedraaid en blijkt hij – blijk jij, blijk ik – medeplichtig aan gruwelijker misdaden dan de Duitsers in het verhaal begaan.

Wikipedia denkt op gezag van allerlei vooraanstaande critici dat het een verhaal is waar je allerlei symboliek in moet vinden, een zoekplaatje. Dat lijkt me volkomen misplaatst. Ik wil niets afdoen aan de knapheid van al die interpretaties ('de hoofdfiguur als vis'), maar ze vormen toch een beetje de achterkant van het borduurwerk: ergens in je achterhoofd speelt natuurlijk mee dat er allerlei gebeurtenissen zijn die te maken hebben met water, en met vissen, en met poezen. Het is ook interessant om uit te pluizen hoe die associaties een rol spelen bij de manier waarop je zo'n tekst beoordeelt.

Sommige van de gelijkenissen zijn ronduit gezocht (de hoofdfiguur worden de tanden uit zijn mond geslagen, en daardoor lijkt hij nog meer op een vis, want vissen hebben ook geen tanden), en mij lijkt het sterk dat de gemiddelde lezer zo'n associatie legt. Ik geloof in ieder geval niet dat hij bij mij zelfs maar in het verborgenste hoekje van mijn geest een rol speelt.

Ik vind in dat soort gevallen zo'n associatie dan ook irrelevant. Mij interesseert het expliciet maken van dat soort dingen wel, maar alleen om de esthetiek te begrijpen, het antwoord op de vraag waarom ik dat mooi vind. Ik geloof dat dit echter lang niet altijd de bedoeling was van al die knappe critici die Wikipedia aan zijn prachtige lemma helpen. (Zij hadden misschien het doel om te laten zien hoe fantastisch geniaal de schrijver was, of hoeveel er in zijn tekst zat. Ik weet het eigenlijk niet, ik weet niet wat Kees Fens bijvoorbeeld wilde aantonen met zijn analyse van zo'n verhaal.)

En wat mij betreft missen die analyses dan ook nog het misschien al te simpele feit: dat het verhaal vooral aanspreekt doordat het zo gemakkelijk en op betrekkelijk weinig bladzijden het slechtste in de lezer naar boven weet te brengen. We zijn geen vissen, we zijn beesten.

Reacties

mister.E. zei…

Beste Marc, hartelijk dank voor je samenvatting van HET BEHOUDEN HUIS [in STIJL] op mijn facebook-profiel.

Ik heb er nog een LEUKE vraag voor DE KENNER[S] bijgezet. Het zal mij benieuwen of je d'rop komt ...

Groeten van Toy van Nooijen. [ Mijn echte naam ] FAKE-BOOK heeft om mij onbekende redenen deze naam geblokkeerd & nu ben ik dus Toy Nooijen.

Misschien ligt het aan mijn vreselijke reputatie, zie:

http://nl.linkedin.com/pub/toy-van-nooijen-haaksbergen/a/a4b/546

ANGSTHAZEN ...

Gelukkig bestaat

http://ffcheckenofditkan.blogspot.com ook nog. [Uitademen face-book.]
mister.E. zei…
Beste Marc, hartelijk dank voor je samenvatting van HET BEHOUDEN HUIS [in STIJL] op mijn facebook-profiel.

Ik heb er nog een LEUKE vraag voor DE KENNER[S] bijgezet. Het zal mij benieuwen of je d'rop komt ...

Groeten van Toy van Nooijen. [ Mijn echte naam ] FAKE-BOOK heeft om mij onbekende redenen deze naam geblokkeerd & nu ben ik dus Toy Nooijen.

Misschien ligt het aan mijn vreselijke reputatie, zie:

http://nl.linkedin.com/pub/toy-van-nooijen-haaksbergen/a/a4b/546

ANGSTHAZEN ...

Gelukkig bestaat

http://ffcheckenofditkan.blogspot.com ook nog. [Uitademen face-book.]
Een bijzondere reactie op dit boek. Niet een die ik deel. Aan de oppervlakte beschouwd vind ik dit een weinig interessant verhaal. Soldaat probeert zich aan de gevechtshandelingen te onttrekken door zich in een verlaten huis te verschansen. Dat mislukt, want de oorlog en de voormalige bewoners gaan niet aan het huis voorbij. Aan het einde vernietigt de soldaat het huis. Klaar.

Om deze plotlijnen wordt geen boek beroemd.

Voor mij als 17-jarige werd het boek pas fascinerend toen ik de symboliek leerde kennen. Door Kees Fens. Door Jessurun d'Oliveira. Door zelf te lezen, dingen op te merken, ontdekkingen te doen.

Sterker nog: toen ontdekte ik pas hoe interessant Echte Literatuur kon zijn, vergeleken met een plat verhaaltje. Het is absoluut een van de redenen waarom ik neerlandicus ben geworden, terwijl ik mezelf eerder als elektrotechnicus in de wieg legde.

Zo zie je maar. Ook 'Onder neerlandici' kunnen de meningen uiteenlopen. Als we in Groningen zouden verblijven, maakten we vast beschaafd ruzie over dit prachtige boek.
Ik zou nooit ruzie maken over zoiets. Wat ik hier, op dit blog, weergeef, zijn puur mijn eigen leeservaringen. Lezen doe ik uiteindelijk alleen voor mezelf, en op mijn eigen manier. Als iemand anders op een andere manier leest, heb ik daar geen enkel probleem mee. (Soms herlees ik iets, en ervaar ik hetzelf ineens heel anders.)

Ik ben ook niet in absolute zin tegen close reading, behalve als dat op zijn beurt zou leiden tot al dan niet beschaafde ruzie. Het kan soms een tekst openleggen op een manier die je anders niet ziet, maar dat had ik (8 jaar geleden, zo lang geleden schreef ik dit) niet met wat er op Wikipedia stond over Het behouden huis.

Populaire posts van deze blog

Paul Celan. Verzamelde gedichten. Amsterdam: Meulenhoff, 2003.

Walt Whitman. Leaves of Grass. Grasbladen. Amsterdam: Em. Querido, 2005 (1855).

Raoul de Jong. Jaguarman. Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden. Amsterdam: De Bezige Bij, 2020.