Ewoud Kieft. Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme.
Mein Kampf is een taboe: een verschrikkelijk boek dat je niet moet lezen, omdat het, ja, waarom? Omdat het misschien altijd nog lezers kan aantasten en veranderen in nazi's?
De historicus Ewoud Kieft zou een voorwoord schrijven voor een wetenschappelijke Nederlandse editie van dit boek, maar die editie zou uiteindelijk niet verschijnen. Kieft besloot daarop het voorwoord, waarvoor hij al wel onderzoek zou doen, als een boek uit te geven. En dit is dat boek, een mengeling van een beschrijving van wat er in het boek staat, in wat voor omstandigheden Hitler het schreef, en in wat voor omstandigheden Kieft het las.
Kieft heeft willen laten zien dat we het boek serieus moeten bestuderen, dat het taboe inmiddels eigenlijk contraproductief werkt. Het zorgt ervoor dat we het verontrustende, het griezelige niet confronteren: dat het boek, dat Hitlers boodschap aantrekkelijk is geweest voor zoveel verstandige mensen.
Eigenlijk is zijn analyse van het boek nog niet eens zo verrassend in zijn algemene strekking, maar Kieft werkt hem goed uit: de aantrekkingskracht zat erin dat het nationaal-socialisme een algemeen en dwingend, bijna religieus, wereldbeeld gaf, zonder een goede God, maar met een duidelijke kwade vijand die het al bestuurde: de Joden en de marxisten, door Hitler de hele tijd aan elkaar gelijk gesteld. De totale ellende en wanhoop konden zo begrepen worden en konden zo zin krijgen. Dat was het fijne aan de boodschap voor Hitler en zijn miljoenen bewonderaars. Het slaat nergens op, en heeft tot enorme destructie geleid, maar het is misschien inderdaad niet slecht om die demon in de ogen te zien.
Het is ook niet slecht om deze boodschap onder ogen te zien in tijden van Trump en IS. De eerste heeft een te chaotisch wereldbeeld om echt goed vergelijkbaar te zijn – al zijn er wel duidelijke elementen aan te wijzen –, maar de ideologie van IS heeft een paar duidelijke overeenkomsten: de religieuze toewijding die wordt geeist, de monomanie, het grote geloof vooral in het Kwaad. Er zijn natuurlijk ook grote verschillen (bijvoorbeeld dat het nazisme uiteindelijk seculier was, en een nog veel strakkere organisatie kende).
Maar uiteindelijk zijn die vergelijkingen wel nuttig, volgens Kieft, maar moeten ze er ook weer niet toe leiden dat we de aantrekkingskracht alsnog bij andere leiden. Mein Kampf moet niet verboden worden; maar het moet wel worden getemd.
De historicus Ewoud Kieft zou een voorwoord schrijven voor een wetenschappelijke Nederlandse editie van dit boek, maar die editie zou uiteindelijk niet verschijnen. Kieft besloot daarop het voorwoord, waarvoor hij al wel onderzoek zou doen, als een boek uit te geven. En dit is dat boek, een mengeling van een beschrijving van wat er in het boek staat, in wat voor omstandigheden Hitler het schreef, en in wat voor omstandigheden Kieft het las.
Kieft heeft willen laten zien dat we het boek serieus moeten bestuderen, dat het taboe inmiddels eigenlijk contraproductief werkt. Het zorgt ervoor dat we het verontrustende, het griezelige niet confronteren: dat het boek, dat Hitlers boodschap aantrekkelijk is geweest voor zoveel verstandige mensen.
Eigenlijk is zijn analyse van het boek nog niet eens zo verrassend in zijn algemene strekking, maar Kieft werkt hem goed uit: de aantrekkingskracht zat erin dat het nationaal-socialisme een algemeen en dwingend, bijna religieus, wereldbeeld gaf, zonder een goede God, maar met een duidelijke kwade vijand die het al bestuurde: de Joden en de marxisten, door Hitler de hele tijd aan elkaar gelijk gesteld. De totale ellende en wanhoop konden zo begrepen worden en konden zo zin krijgen. Dat was het fijne aan de boodschap voor Hitler en zijn miljoenen bewonderaars. Het slaat nergens op, en heeft tot enorme destructie geleid, maar het is misschien inderdaad niet slecht om die demon in de ogen te zien.
Het is ook niet slecht om deze boodschap onder ogen te zien in tijden van Trump en IS. De eerste heeft een te chaotisch wereldbeeld om echt goed vergelijkbaar te zijn – al zijn er wel duidelijke elementen aan te wijzen –, maar de ideologie van IS heeft een paar duidelijke overeenkomsten: de religieuze toewijding die wordt geeist, de monomanie, het grote geloof vooral in het Kwaad. Er zijn natuurlijk ook grote verschillen (bijvoorbeeld dat het nazisme uiteindelijk seculier was, en een nog veel strakkere organisatie kende).
Maar uiteindelijk zijn die vergelijkingen wel nuttig, volgens Kieft, maar moeten ze er ook weer niet toe leiden dat we de aantrekkingskracht alsnog bij andere leiden. Mein Kampf moet niet verboden worden; maar het moet wel worden getemd.
Reacties