Penny Laurie. Bitch Doctrine. Essays for Dissenting Adults, 2017.

Je hoort weleens klagen over de huidige tijden, maar je kunt moeilijk ontkennen dat ze opwindend zijn. Binnen luttele decennia is wereldwijd de publieke houding tegenover homoseksuelen veranderd – zodat het burgerlijk huwelijk in tal van landen inmiddels is opengesteld. Inmiddels heeft het feminisme ook zijn draai weer gevonden. De onmogelijkheid om de wereld onder te verdelen in eenduidige mannetjes en vrouwtjes wordt steeds meer mensen duidelijk. Het ondraaglijke racisme dat de maatschappij nog zozeer doordrenkt en tot in de onschuldigst ogende symbolen naar buiten komt, wordt op interessante manieren aan de kaak gesteld. Eeuwen van Westerse beeldvorming over de islam komen tot botsing met het feit dat moslims zich daadwerkelijk in het westen zijn gaan vestigen én de opkomst van totalitaire islamistische bewegingen elders in de wereld, die bovendien niet terugdeinzen voor terroristische acties op de Ramblas.

We leven, kortom, in een wereld, waarin ons beeld kantelt van wat het betekent om mens te zijn. Natuurlijk is dat soms op een bepaalde manier ongemakkelijk, bijvoorbeeld als je een blanke witte man van middelbare leeftijd bent, zoals ik, met een goede baan nog bovendien. (Iemand die er lange tijd vanuit is gegaan dat hij in een achterstandspositie verkeerde omdat hij zichzelf afzette tegen een veel te kleine groep medemensen en die dus nu veel trots over wat hij heeft 'bereikt' is afgenomen.)

Gewone mensen

Tegelijkertijd is het kantelen van je wereldbeeld nu eenmaal ook vreselijk interessant: merken dat je de zaken eenzijdig hebt gezien, dat er meer kanten aan een bepaalde zaak zitten, dat er hele groepen mensen zijn die je over het hoofd hebt gezien en die interessante dingen te vertellen hebben.
Er zijn weinig auteurs die deze opwinding zo goed kunnen beschrijven en oproepen als de Britse journalist Laurie Penny. In haar nieuwe boek Bitch Doctrine zijn een aantal stukken gebundeld die de afgelopen jaren in off- en online media verschenen zijn: een paar reportages, vooral over de verkiezing van Trump, maar ook besprekingen van boeken en films, column-achtige stukken, pamfletten en persoonlijke ontboezemingen.

Hoewel dat heel verschillende onderwerpen zijn, weet Penny er toch een geheel van te maken en formuleert Bitch Doctrine in alle gefragmenteerdheid wel degelijk een duidelijk programma. Een programma dat onversneden links is en duidelijk maakt waarom het onzin is om de strijd voor sociale rechtvaardigheid te willen loskoppelen van die over identiteit: alsof je alleen de 'gewone mensen' (de blanke mannen) in die rechtvaardigheid kunt laten delen, en alsof zij erop achteruit gaan als je streeft naar een betere wereld voor iedereen.

Beschamende opdrachten

De nadruk ligt op het feminisme; als witte hetero cisvrouw heeft ze daarover logischerwijs het meest te zeggen. (Het boek heet Bitch Doctrine omdat een vrouw die een geprononceerde mening heeft, nu eenmaal altijd voor bitch wordt uitgemaakt, en Penny heeft besloten daar haar geuzentitel van te maken.) Ik ben natuurlijk hopeloos naïef, maar mij heeft Penny verschillende malen de ogen geopend. Dat geldt op het persoonlijk vlak: waar ze uitlegt hoe vrouwen altijd overmatig meer emotioneel en anderszins investeren in relaties omdat dit nu eenmaal maatschappelijk van hen wordt verwacht, ben ik mijn eigen relaties echt een beetje anders gaan bekijken.

Het geldt ook op maatschappelijk vlak. In een van de essays bespreekt Penny de ingewikkelde vraag hoe je sexwerk moet bezien vanuit een feministisch standpunt. Ze laat zien dat de discussie verwrongen is doordat hij gebaseerd is op de verkeerde premissen. Er zijn mensen die zeggen dat sexwerk gezien moet worden als 'gewoon werk'. Er zijn mensen die zeggen dat sexwerk mensonterend is, en daarom nooit als 'gewoon werk' moet worden gezien. Volgens Penny (en sinds ik haar stuk gelezen heb ook volgens mij) ligt er onder die discussie de aanname dat het mensonterende en vreselijke van een heleboel 'gewoon werk' zonder meer moet worden geaccepteerd.

Het is met andere woorden een discussie die wordt gevoerd omdat de deelnemers de onderliggende premisse van het kapitalisme voor waarhouden: dat een heleboel mensen hun leven maar moeten slijten met het aannemen van onzinnige, beschamende opdrachten van bazen omdat ze nu eenmaal moeten werken.

All the other people will not be silent

Er wordt weleens beweerd dat links zich niet met die identiteitskwestie moet bezighouden omdat het daarmee 'gewone' mensen van zich vervreemd. De belangrijkste boodschap van Bitch Doctrine is misschien wel: dat je dat alleen kunt geloven als je denkt dat gewone mensen blank en hetero zijn, en zich comfortabel voelen in hun bij geboorte toegewezen geslacht.

Wat enorm helpt bij het accepteren van die boodschap is dat Penny een van de beste schrijvers is van haar generatie met een zeker voor politieke essayisten. Op de dag na de verkiezing van Trump schreef ze:

The bullies have won today. They will not win forever, unless we let them into our hearts and souls as well as the seat of government of the nominally free world, and that is something I am not prepared to countenance. “The people” have spoken. “The people” will continue to speak. But if freedom means a thing anymore, the other people — all of the other people, all those inconvenient millions of us all over America and all over the world — cannot and will not be silent.