Margot Vanderstraeten. Wij, Roma. Een zeldzaam bezoek aan een gesloten wereld. Pelckmans, 2024

 

Er zijn, legt Margot Vanderstraeten uit aan het begin van haar boek Wij, Roma, in België veel verschillende Roma. Ze zijn in de loop der eeuwen in verschillende golven naar het land gekomen – en de laatste grotere golf kwam na de val van de muur, uit Oost-Europa. Zij wonen verspreid over het land, en veel groepen hebben nauwelijks contact met elkaar. Het wordt, ook uit Vanderstraetens boek, niet echt duidelijk hoe die groepen over elkaar hebben.

En toch vormen ze een gemeenschap. Dat is wat Vanderstraeten laat zien in haar boek, in de vorm van 99 monologen of monoloogjes van evenzoveel individuen. De journaliste heeft ze gemonteerd uit gesprekken die ze met heel veel mensen heeft gevoerd om meer te weten te komen over die 'gesloten wereld'. 

Wat de Roma bindt is de eigen taal – een van de stemmen vertelt dat het tot de code van de Roma behoort dat je onderling altijd Romanes spreekt – en een eigen cultuur. Die laatste is niet gemakkelijk te definiëren: er behoort bijvoorbeeld geen eigen godsdienst bij, in het boek komen zowel christenen als moslims voor, en wat er expliciet wordt gemaakt, is over het algemeen weinig aantrekkelijk voor de buitenwereld: de volkomen ongelijkheid van man en vrouw bijvoorbeeld, de weigering om kinderen naar school te sturen, de kinderhuwelijken.

In Wij, Roma komen ook regelmatig mensen aan het woord die zeggen dat ze eigenlijk verzwijgen dat ze Roma zijn – anders krijgen ze nooit een baan, laat staan een goede. Het zijn alleen de armen en kansarmen die daardoor uitkomen voor hun achtergrond – en zo blijft het stigma bestaan. En dan is niet eens duidelijk dat die mensen er nu zo trots op zijn om Roma te zijn – ze zijn het nu eenmaal.

Er zijn ook zaken waar ze zich tegenaf zetten bij de omgeving en dat zijn het soort zaken die je vaker hoort over de westerse samenleving: het gebrek aan saamhorigheid, de overdreven aandacht voor planning, de weigering om met je hele familie in één huis te gaan wonen.

Dat beeld wordt versterkt doordat iedereen in dit boek anoniem is en dat er ook verder weinig details over ze worden vermeld. De stemmen zijn in de eerste plaats stemmen van Roma. 

Wij, Roma is daarmee een studie in identiteit: wat betekent het om bij een al eeuwen vertrapte minderheid te horen, bij een groep waar veel anderen niets mee te maken willen hebben, die door die anderen worden gemeden? Wat ben je dan voor iemand, als je tegelijkertijd al generaties in een stenen huis woont, met afschuw kijkt naar de mensen die uit stelen gaan? Waarom ga je dan nog altijd niet stemmen? 

Het is een studie in identiteit die te denken geeft, vooral als je eigen achtergrond zo zelden als een probleem wordt gezien. Waarom nemen wij zoveel als vanzelfsprekend aan?