Naomi Klein. Doppelganger. A Trip Into the Mirror World. Penguin, 2023.

 

Een goede schrijver kan je het idee geven dat zij precies degene is die een boek over een belangrijk onderwerp moest schrijven. Naomi Klein is een heel goede schrijver. Met Doppelganger doet ze een licht aan in je hoofd. En daarna nog een. En nog een.

Hoe kunnen we het fenomeen begrijpen dat de westerse wereld steeds meer verscheurd raakt tussen een wij en een zij? En op welke manier heeft de Covid-pandemie aan die verscheurdheid bijgedragen?

Een van de reden waarom Naomi Klein degene was om dat boek te schrijven, is Naomi Wolf. Beide vrouwen zijn Noord-Amerikanen van Joodse origine, beide hebben invloedrijke boeken geschreven over 'Grote Ideeën' (Wolf brak in 1990 door met het feministische The Beauty Myth, Klein in 1999 met het antikapitalistische No Logo), beide worden af en toe door elkaar gehaald. Maar Wolf is een aantal jaar geleden tot 'zij' gaan behoren, iemand die verkondigde dat non-gevaccineerden het slachtoffer waren van een nieuwe genocide, iemand die eregast is bij de podcast van Steve Bannon, iemand die om zich te verdedigen een wapen heeft gekocht.

Klein probeert in dit boek haar dubbelganger naderbij te komen, te begrijpen waar ze vandaan komt en hoe ze in die podcasts terecht komt. Wat is dat voor wereld waarin zij zich heeft begeven? Klein benadert die vraag subtiel en voorzichtig en je doet haar prachtige essay (van rium 350 pagina's) geen recht door te proberen het hier samen te vatten. 

Maar een belangrijk element is, geloof ik: er zijn allerlei gevoelens van onbehagen in onze samenleving die wij, aan onze kant, niet voldoende onderkennen. Een eenvoudig voorbeeld komt uit de covid-tijd: er valt van alles af te dingen op de gigantische kapitalistische farmeceutische bedrijven die toen werden ingeschakeld. Maar die kritiek slikten 'wij' allemaal in, uit angst om 'hen' in de kaart te spelen. Maar precies met dat zwijgen speelden we 'hen' in de kaart.

Het dubbelgangerschap van Klein en Wolf is uiteindelijk slechts een van de vele voorbeelden die Klein behandelt. Ergens aan het eind van het boek somt ze zelf een aantal manieren op waarop mensen in de 21e eeuw zichzelf of anderen verdubbelen:

The self as perfected brand, the self as digital avatar, the self as data mine, the self as idealized body, the self as racist and anti-Semitic projection, the child as mirror of the self, the self as eternal victim.

Mensen zijn voortdurend met zichzelf bezig: studenten leren al om heel voorzichtig te zijn met iets te doen dat in de toekomst hun 'merk' op de arbeidsmarkt kan verpesten, iedereen op de sociale media maakt een afsplitsing van zichzelf, en wordt vervolgens door de multibiljonairs van de sociale media gebruikt als datamijn, zelfhelpgoeroes vertellen ons dat we zelf onze gezondheid moeten opbouwen, we bekijken de ander voortdurend vanuit allerlei stereotypen en gebruiken onze kinderen om een zo ideaal mogelijk beeld van onszelf op te bouwen. En als dat allemaal niet lukt, ligt het altijd aan anderen die achter ons aanzitten.

We – wij én zij – zijn misschien wel zoveel bezig met allerlei schijnproblemen, omdat de echte grote problemen van het kapitalisme en het klimaat zo groot zijn dat we ze niet aankunnen. Zij erkennen dan in ieder geval het gevoel van doem, al geven ze er een volkomen gefantaseerde draai aan, waar ze bovendien vervolgens goed geld aan verdienen. Maar wij zitten ondertussen maar mooi met onze handen in het haar.

Doppelganger bevat bijzonder inzichtelijke stukken over de gezondheidsindustrie, over de covidperiode, over feminisme, over sociale media, over het fascisme, over Philip Roth, over de eenzaamheid van onze tijd, over autisme, over kapitalisme, over de noodzaak kalm te blijven, over het verschil tussen onderzoeksjournalistiek en complottheorieën, over racisme, over Israël. En over zoveel meer.

Klein is bij uitstek geschikt om dat te schrijven: omdat ze al heel lang het kapitalisme en de klimaatcrisis becommentarieert. Omdat ze een autistische zoon heeft. Omdat Israël voor haar altijd een land geweest waartoe ze zich ambigu verhield (overigens verscheen Doppelganger een paar weken voor 7 oktober 2023). Omdat ze altijd een hekel heeft gehad aan Philip Roth. Al die draden weeft ze moeiteloos door elkaar door een boek dat niet alleen te denken geeft, maar ook eenvoudigweg briljant geschreven is.

Het eindigt met een oproep om elkaar op te zoeken. Om samen de straat op te gaan om alle vreselijke structuren die ons beheersen te bestrijden. Om zo door de eenzaamheid heen te breken maar ook door de ideeënloosheid die er heerst. Want een andere wereld is mogelijk, zegt Klein, een wereld waarin de mensen naar elkaar omkijken, en waarin we elkaar vasthouden in de stormachtige tijden die op ons af zullen komen.