Raphaela Edelbauer. Die Inkommensurablen. Klett-Cotta, 2023.

 

Op sommige momenten komt op sommige plaatsen ineens van alles samen. Dat gold bijvoorbeeld voor het Wenen aan het begin van de 20e eeuw – een tijd van Freud en Schnitzler, van grote kunst en vernieuwende wetenschap, en een tijd waarin die zaken met elkaar begonnen te overlappen. 

In Die Inkommensurablen brengt Edelbauer die tijd opnieuw tot leven: we volgen een dag (en vooral een nacht) uit het leven van Hans, een jongen die net uit Tirol in de stad is aangekomen, Adam, een jonge muzikaal begaafde (Schönberg!) edelman en Klara, een wiskundepromovenda die een bijzondere gave heeft – ze droomt net als enkele duizenden andere mensen van een bepaald dorp – maar zij heeft meer inzicht in hun leven.

Incommensurabiliteit is een thema van dit boek: het is een eigenschap van getallenparen die in een verhouding staan die irrationeel is, zoals de lengte van de zijden en de diagonaal van een driehoek waarvan de zijden even lang zijn. Ook Hans, Adam en Klara bevinden zich onderling in zo'n relatie: ze passen net niet bij elkaar. Er is geen clash of onenigheid, ze leven simpelweg in totaal verschillende werelden. Zoals ze ook niet precies passen op hun tijd – we spreken over het moment vlak voor de mobilisatie voor de Eerste Wereldoorlog. Of zoals Klara niet past bij haar ouders:

Wenn ich dir erzählen würde, dass ich ein schlechtes Verhältnis zu meinen Eltern habe, dann wäre das gelogen - ich habe gar kein Gemeinsames mit ihnen, wir sind inkommensurabel.

Edelbauer maakt het de lezer ook niet gemakkelijk om commensurabel te zijn. Het boek bevat vooral ook enorm veel informatie, op sommige plaatsen leest het als een reisgids voor het vroeg-20e eeuwse Wenen en op andere plaatsen als een traktaat over alle ideeën die er in die tijd rondhingen. Dat brengt je steeds (dat brengt mij steeds) weer een beetje uit het verhaal, maar dat is misschien ook precies de bedoeling. Je blijft de personen zien als de vreemden die ze zijn – die alle mensen zijn.