Richard Seymour. Disaster Nationalism. The Downfall of Liberal Civilization. Verso, 2024.

 

Er is iets aan de hand, iets dat zich wereldwijd afspeelt: van het Amerika van Trump tot het India van Modi, van het Israël van Netanyahu tot de Filippijnen van Duterte, zien we een nieuw type leider – radicaalrechtse brulboeien die enorme schade aanrichten onder het mom dat ze de wereld moeten beschermen. Disaster nationalism noemt Richard Seymour de ideologie die ze delen.

Rampnationalisme geeft volgens Seymour een antwoord op allerlei nauwelijks gearticuleerde gevoelens van onbehagen: gevoelens van eenzaamheid in een internettijdperk, gevoelens van angst voor een wereld waarin mensen op drift raken door klimaatverandering, gevoelens van bloeddorst, van depressie, waarop de gewone instituties geen écht antwoord geven. Een paar keer haalt hij tussen de regels door uit naar de cognitieve gedragstherapie en de mindfulness die de problemen niet echt aanpakken. 

In detail geeft Seymour een analyse van de onderstromen die ertoe leiden dat er op de wereld steeds meer lone wolves komen – mannen die op eigen houtje tot een desastreuze analyse komen van hoe de wereld ervoor staat en die besluiten om aandacht te vestigen op hun manifest over die problemen door willekeurige anderen neer te knallen.

Het is nog geen fascisme, zegt Seymour op sommige plekken, al wijst hij er op andere ook op hoe dicht het bij het fascisme aanzit, met de geweldsverheerlijking, de aantrekkingskracht van leidersfiguren, de gerichtheid op het lichaam. Het is indrukwekkend om het allemaal op een rijtje te zien. Ik weet niet in hoeverre de duistere krachten die over de wereld zijn allemaal te verklaren zijn uit de neiging om de ogen te sluiten voor de échte rampen en crises – met name de klimaatcrises – en in plaats daarvan je op te winden over problemen waarvan je personen de schuld kan geven – de 'asielcrisis', het enorme probleem dat mensen willen dat je met bepaalde voornaamwoorden naar ze verwijst.

Belangrijk vind ik dat Seymour het nationalisme centraal stelt, als dé identiteit die dit alles verbindt. Ik heb daar ook al vaker over nagedacht, hoe aantrekkelijk dat nationale is, van Trumps America First tot Wilders' Nederland voor de Nederlanders. Hoe dat kan, waarom het zo vanzelfsprekend is om de wereld in naties te verdelen, en je boven alles verbonden te voelen met de natie waartoe je toevallig behoort, legt hij niet echt uit. Maar dat hij op dit feit wijst 

Ik denk anderzijds dat Seymour bepaalde aspecten mist. Hij noemt het neoliberalisme wel dat de wereld in de afgelopen decennia zo hard en vreugdeloos heeft gemaakt door de publieke sector helemaal uit te hollen, maar het superkapitalisme wordt nauwelijks genoemd. Het boek was af voor de laatste Amerikaanse verkiezingen, maar ik kan me niet voorstellen dat in een eventuele nieuwe editie geen aandacht wordt besteedt aan Elon Musk, als het gezicht van de destructieve krachten van de supermillionairs. (Ik las laatste ergens op de sociale media: 'Radicaal rechts heeft zo lang gewezen op de mogelijkheid dat er superrijken achter de schermen aan de touwtjes kon trekken, dat één van hen heeft bedacht dat dit nog niet zo'n slecht idee was.')

Is er een oplossing? Volgens Seymour ligt die níét bij een links dat probeert voortdurend de onzin van het rampnationalisme te accommoderen. In plaats daarvan moeten we met zijn allen proberen de pijn die er onder die volkomen incoherente ideologie ligt aan te pakken: de eenzaamheid, de angst voor een volkomen onzekere toekomst. We moeten ons organiseren, in vakbonden misschien, of in andere organisaties waarin we een daadwerkelijke strijd kunnen leveren voor echte belangen. We moeten naar elkaar omzien. We moeten proberen de aantrekkingskracht van de nationale identiteit te verkleinen, en die van het gemeenschappelijke menszijn te vergroten.