Lieke Marsman. Op een andere planeet kunnen ze me redden, 2025.

 

Voor de schrijver Lieke Marsman zijn er geen grenzen tussen genres. Haar boek Het tegenovergestelde van een mens werd in 2017 aangekondigd als een roman, maar het is minstens evenzeer een essaybundel en een lang gedicht. Verhalen vertellen, nadenken, voelen, het loopt allemaal in elkaar over. Ook haar nieuwe boek Op een andere planeet kunnen ze me redden lijkt ze te hebben geschreven met haar hele persoonlijkheid: hoofd en hart, lichaam en ziel. Ze kan net zo makkelijk over haar kanker schrijven als over Wittgenstein, net zo diepgaand over triviale feitjes over schilders als over de goddelijke genade.

Ze is ziek. Ze is terminaal ziek. Ze heeft haar arm laten afzetten omdat ze alles wil doen – dan maar doorvechten met slechts één arm –, maar veel tijd heeft ze hoe dan ook niet meer. En in die jaren van terminale ziekte heeft ze ontdekt dat ze gelooft in God, én in buitenaardse wezens. Is ze gek geworden? Klampt ze zich, gedreven door doodsangst, vast aan bizarre strohalmen? Zulke vragen onderzoekt ze prikkelend, erudiet en intelligent. Aan het eind van het boek verrast ze de lezer met de mededeling dat Op een andere planeet over ‘eenzaamheid’ gaat. Ging het bij het geloof niet juist ook om het zoeken van verbinding?

Crisis

Nee. Verbinding is er niet, besef je dan. Wie in God gelooft – en al helemaal wie verhalen over buitenaards leven serieus neemt – vervreemdt vermoedelijk veel mensen die wél boeken zouden lezen over lesbische relaties en klimaatverandering – twee thema’s uit Het tegenovergestelde van een mens. Marsman sluit zich ook niet aan bij een kerkgemeenschap of een club van ufo-watchers. Geregeld spreekt ze haar woede uit over de mensen die niet doodgaan en – bijvoorbeeld in de covidperiode – zeggen dat ‘de dood bij het leven hoort’, want de dood hoort helemaal niet bij het leven, hóórde hij maar bij het leven. De enige keer dat ze beschrijft dat zij en haar vriendin in bed liggen, liggen ze in verschillende kamers, allebei te huilen om de ellende die kanker is.

Het is misschien ook wel allemaal een manier om niet helemaal wanhopig te worden – het is niet voor niets, zegt Marsman, dat Europa atheïstisch is geworden in de decennia van vrede. (En wat ze niet zegt: het is misschien ook niet voor niets dat de laatste jaren meerdere schrijvers zich hebben bekeerd of terugbekeerd, zoals Stephan Sanders en Kristien Hemmerechts.) Maar het is ook mogelijk dat hersenen in crisis, hersenen die sterven, ineens ontvankelijker worden voor een werkelijkheid die je anders niet voelt.

Gerijpt

Precies het heen en weer gaan tussen die verschillende werkelijkheden, daarin is Marsman een meester. Dat gold ook voor Het tegenovergestelde van een mens, dat voor een belangrijk deel handelde over hoe tegelijkertijd om te gaan met de zorgen van alledag (zoals liefdesverdriet) en zorgen om de toekomst van de mensheid door klimaatverandering. Allebei die bronnen van zorg zijn verdwenen in Op een andere planeet, want in hun plaats is de eigen dood gekomen. Die overigens niet alleen maar slecht nieuws brengt.

De dood is vriendelijker dan ik had gedacht: op dagen dat het leven me opjaagt en eist dat ik het beste werk ooit lever omdat in leven zijn je enige en laatste kans is op succes, op voldoening, op het maken van dingen die na je leven zullen voortbestaan, praat ik graag met de dood. En die zegt eigenlijk altijd: bestel gewoon een Thaise curry en ga een serie kijken. We gaan er allemaal aan en uiteindelijk raken we allemaal vergeten.

Het intrigerendst, het interessantst en het mooist vind ik Marsmans overpeinzingen over rationaliteit. Nee, waar ze ook in gelooft, ze loopt niet achter alternatieve geneeswijzen aan. Tegelijkertijd bevat het boek bijtende beschrijvingen van een medisch systeem dat zozeer gericht is op de winsten van de farmaceutische industrie dat men liever investeert in het nét wat efficiënter maken van een middel tegen een ziekte die veel mensen hebben, dan in een kuur voor een zeldzame ziekte. En nog wranger is het portret van de dokter die Marsman al jaren geleden – koel en rationeel – had opgegeven en zelfs actief blokkeerde dat ze naar nieuwe therapieën zocht – omdat dit allemaal toch geen zin had, en de jonge dertiger toch al zo goed als dood was.

Wat er ook gebeurt, Op een andere planeet laat zien hoezeer Lieke Marsman de afgelopen jaren gerijpt is als schrijver. Het is een boek om nog vaak te herlezen. Hopelijk komt er nog veel meer.

Lieke Marsman. Op een andere planeet kunnen ze me redden. Pluim, 2025.