Rainer Maria Rilke. Neue Gedichte Erster Teil. Text-log-de 2008 (1907)

Rilke durfde ik bijna niet meer te lezen. Op de middelbare school vond ik zijn werk al zo verpletterend mooi, dat ik me afvroeg of dat wel mocht, of zijn werk eigenlijk niet bijvoorbeeld kitscherig was, zodat je uitgelachen zou worden als je ermee voor de dag zou komen.

Inmiddels ben ik 25 jaar ouder en heb veel andere dingen gelezen. De vraag was nu dus geworden of die jongere ik wel bij zijn oudere zelf voor de dag kon komen met deze voorkeur. Ik ken een aantal gedichten van Rilke geheel of gedeeltelijk uit mijn hoofd, en die zeg ik nog wel eens voor mezelf op, en dat is natuurlijk wel een toetssteen. Aan de andere kant kun je een gedicht dat je uit je hoofd kent nauwelijks nog beoordelen.

En zo begon ik aan de Neue Gedichte Erster Teil, indertijd mijn lievelingsbundel, die trouwens niet als e-book te vinden is op internet: ik heb hem zelf samengesteld van de losse gedichten die wel op internet te vinden zjin en op mijn lezer gezet omdat ik wist dat er een dag zou komen waarop ik er behoefte aan zou hebben. En die dag kwam op Goede Vrijdag, en Rilke stelde niet teleur.

Wat is er zo mooi aan Rilke? Allereerst is er iets ongrijpbaar muzikaals, met zijn rijm en zijn enjambement en de talloze herhalingen van woorden, vooral dat laatste, die herhalingen van woorden die een tekst altijd wat traags geven, wat traags en melancholisch.

Op het eerste gezicht is het eigenaardig dat er in de gedichten geen sprake is van muziek, maar wel van visuele kunsten zoals schilderkunst, architectuur en dans. Op een bepaald moment viel me op dat er alleen geen sprake is van beweging. Als er gedanst wordt, dan gebeurt dat in een kringetje, zoals ook de beroemde panter kringetjes draait en een ander gedicht gaat over een draaimolen;

Spanische Tänzerin

Wie in der Hand ein Schwefelzündholz, weiß,
eh es zur Flamme kommt, nach allen Seiten
zuckende Zungen streckt -: beginnt im Kreis
naher Beschauer hastig, hell und heiß
ihr runder Tanz sich zuckend auszubreiten.
 

Und plötzlich ist er Flamme, ganz und gar.

Mit einem Blick entzündet sie ihr Haar
und dreht auf einmal mit gewagter Kunst
ihr ganzes Kleid in diese Feuersbrunst,
aus welcher sich, wie Schlangen die erschrecken,
die nackten Arme wach und klappernd strecken.

Und dann: als würde ihr das Feuer knapp,
nimmt sie es ganz zusamm und wirft es ab
sehr herrisch, mit hochmütiger Gebärde
und schaut: da liegt es rasend auf der Erde
und flammt noch immer und ergiebt sich nicht -.
Doch sieghaft, sicher und mit einem süßen
grüßenden Lächeln hebt sie ihr Gesicht
und stampft es aus mit kleinen festen Füßen.

Eigenlijk is er heel vaak sprake van twee bewegingen: een in een rondje, en een naar binnen toe (of samen, in een kring die zich steeds nauwer sluit). Zelfs sommige gedichten die een statisch beeld beschrijven, kun je zo lezen: aan het eind zit er een draai, die het object ineens anders beschrijft, op een manier, die je net als de muziek van het gedicht traag maakt en melancholisch.