Stefan Zweig. Schachnovelle. Argon Verlag, 2009 (1941).
Dit was de laatste novelle van Stefan Zweig, die hij schreef vlak voor hij in 1942 met zijn vrouw zelfmoord pleegde. Het verhaal gaat op twee niveaus over de oorlog. Aan de ene kant is dr. B een oorlogsslachtoffer — hij heeft wel niet in een concentratiekamp gezeten, maar wel de foltering van eenzame opsluiting ondergaan.
Tegelijk is het schaakspel zelf een metafoor voor het fascisme. Op het eerste gezicht geeft het een vreemde invalshoek - alsof het ergste van het fascisme was dat de beschaafde mensen werden ondergeschoffeld. Maar in tweede instantie kun je als lezer toch niet om de gedachte heen dat een schaakspel zoals hier beschreven werd, wel weer gespelen zou kunnen worden. Dat de verstandige mensen die weleens proberen na te denken door een strategisch slimme tegenstander met een truc buitenspel kunnen worden gezet. Dat zij zichzelf misschien alleen maar vastzetten in hun eigen gepieker en hun eigen wens om alles van verschillende kanten te zien.
Reacties