Marcel Proust. Swann's kant op. Amsterdam: Athenaeum, 2015 (1913)

Vertaling: Martin de Haan en Rokus Hofstede

Hoe zie je de wereld? Wat er om je heen gebeurt, hoe zie je dat? Er lopen, zodra je eenmaal volwassen bent, toch al snel allerlei lagen door elkaar heen. Alles wat er in het heden lijkt te gebeuren, is doordrenkt door wat je je in het leven hebt meegemaakt. Je kunt niet zomaar in bed liggen zonder dat alle andere bedden waar je ooit in gelegen hebt, op de een of andere manier aanwezig zijn in je huidige bed. Je kunt niet zomaar, jawel, een madeleine in de thee dopen zonder dat er ineens herinneringen naar boven komen aan je oudtante die ook de madeleine doopte in ook de thee.

Maar omgekeerd zie je dat verleden alleen maar door de bril van het heden en van alle verleden dat er ligt tussen toen en nu. Je kunt de liefde tussen de ouders van je geliefde, Gilberte Swann, wel proberen te reconstrueren, maar je legt er hoe dan ook iets in van je eigen verliefdheid op hun dochter.

Het is onzin om heden en verleden te scheiden, alles loopt in elkaar over.

En dan, als je schrijft, wordt het allemaal nog ingewikkelder. Ik ben geen Proust-kenner, maar over de structuur van Swann's kant op zou ik het volgende zeggen: het middenstuk, Een liefde van Swann, is een kleine, echt negentiende-eeuwse roman, met al die passages die zich afspelen op salons en dinertjes en waar allerlei personages zo kostelijk getekend worden – een soort Toergenjew op de overdrive, om te laten zien dat de schrijver dat ook in de aanbieding had, en niet alleen maar zelfreflectie. Maar het zit ook ingebed in die zelfreflectie en maakt er daardoor ook onderdeel vanuit. Het verhaal dat Marcel over Swann vertelt is natuurlijk ook een verhaal over Swann zelf.

Zoals het verhaal voor de lezer ook altijd een verhaal is over zichzelf – over de vorige keer dat hij A la recherche las, dat is voor mij inmiddels al ruim 20 jaar geleden. En over de toekomst waarin hij de andere delen ook weer eens gaat lezen. Dankzij deze mooie vertaling verheug ik me daar weer op.