Aafke Romeijn. Concept M. Amsterdam: Arbeiderspers, 2018.

Hava leeft in een wereld die de onze is, maar dan nét een beetje verschoven. Het is geen 2018, maar 2020 en bovendien zijn er sinds de jaren 90 hier in Nederland een paar dingen net een beetje anders gelopen. Een politieke partij heeft bijna de absolute macht gekregen en een ziekte houdt het land ook al tijden in de greep: kleurloosheid. Er worden steeds meer kinderen geboren die lijden aan die ziekte, die de samenleving handen vol geld kost, omdat de kleurlozen voortdurend een heel duur kleurmiddel nodig hebben. Radicaal-rechtse jongeren willen daarom af van al die kleurlozen, die de samenleving ontwrichten.

Hava is één van hen én ze is zelf kleurloos.

Bij zo'n het-had-ook-zo-kunnen-gaan-verhaal doet zich altijd de vraag voor: waarom vertelt iemand dit? Waarom spiegelt iemand ons een wereld voor die lijkt op de onze, maar die net een beetje anders is? Waarom geen ongebreidelde fantasie, of juist een realistisch beeld, maar iets ertussen in? Je kunt het bijna niet lezen zonder automatisch op zoek te gaan naar een verhaal – die vervorming moet ons iets vertellen over onze huidige tijd.

Dat gebeurt dan ook in de stukjes die ik tot nu toe her en der las over Concept M. Vaak gaat het over wat gelijkenissen die voor de hand liggen: dat nieuw-rechtse gedoe van jongeren die zich vreselijk druk maken over iets waarvan niet duidelijk is of het wel enige grond in de werkelijkheid heeft. De reactie daarop van een oudere generatie die juist doorslaat in een politieke correctheid die aan het eind van het boek ook onterecht blijkt en zelfs gevaarlijk: Hava ontdekt dat ze die kleurstof die de rechtsen haar met geweld willen ontnemen en de linksen haar juist willen blijven toenemen, helemaal niet nodig heeft.

Je kunt het dus lezen als politiek commentaar, maar dan met een wat verwarrende boodschap, die ook niet zo gemakkelijk een op een op de werkelijkheid van toepassing is. Rechts en links harrewarren natuurlijk vooral over de islam, en wat de islam ook is: kleurloos is ze niet.

Duidelijker is dan ook een andere politieke boodschap, namelijk tegen de farmaceutische industrie en de corruptie die haar mocht mogelijk blijft maken. Al die miljoenen die al die kleurlozen er dag in dag uit doorjagen met hun kleurstof blijkt ze alleen aangepraat te zijn. De premier van Nederland, een dikke Limburger, heeft allerlei connecties met verzekeringen en wellicht ook met die industrie. Het is waarschijnlijk niet toevallig dat hij in de politieke problemen komt op net de dag dat Hava besloten heeft uit protest (ze is immers zelf rechts) te stoppen met het goedje, onder de aanname dat ze zal sterven – en er op die manier achterkomt dat ze gewoon blijft leven en zich zelfs beter voelt dan ooit.

Dat doet dus de vraag rijzen wat die 'kleurloosheid' eigenlijk voor ziekte is. Hij doet veel denken aan depressie: het voornaamste verschil is dat voor een depressieve persoon niet zozeer hijzelf, maar de hele wereld alle kleur verliest. Het soort zelfhaat dat Hava hier tentoonspreidt – alsof zij samenvalt met haar ziekte zodat die eigenlijk haar eigen schuld is, de wens om die ziekte uit te drijven door zelfmoord te plegen – lijken mij, als psychiatrisch leek, kenmerken van de depressieve patiënt.

Want dat is wat Concept M volgens mij is: een boek dat misschien niet echt over depressie gaat, maar waarin een depressie doorklinkt. Vandaar die net wat verschoven wereld, vandaar de lusteloosheid, het hangen op de bank, gecombineerd met destructie. Het is een boek vol grijsheid – ook in de stijl waarin slechts een enkele keer een vergelijking een beetje van de buitenwereld binnen laat.

Het boek heeft wel een soort happy ending: Hava leeft! Al is ze nog steeds grijs en zit ze trouwens ook op een eiland waar ze nog niet af kan. Indrukwekkend!