Aischylos. Het verhaal van Orestes. Athenaeum-Polak&Van Gennep, 2012

-

Een tekst uit de klassieke oudheid lezen – het stelt altijd voor raadsels. Hoe waren de Homerische verhalen bijvoorbeeld eeuwenlang zo belangrijk, dat er ook nog eens allerlei andere teksten op werden gebaseerd? Teksten zoals deze drie toneelstukken van Aischylos die ik nu las in de vertaling van Gerard Koolschijn, onder de titel Het verhaal van Orestes?

Hoe vaak had het gemiddelde lid van Aischylos' publiek Homeros gelezen? En hoe reageerde hij vervolgens op afwijkingen tussen stuk en epos? Waren dit verhalen die men, ook in andere dan Homerische vormen, elkaar vertelde?

De vertaling van Koolschijn is tegelijkertijd helder én poëtisch. Toch is het lastig om geraakt te worden door poëzie van 2500 jaar geleden, en het stuk anders dan intellectueel te bekijken. Het wordt bijvoorbeeld duidelijk uit dit stuk dat vrouwen thuis moeten zitten terwijl mannen eropuitgaan (Orestes zegt zelfs tegen Klytaimnsestra dat vrouwen het daarom maar gemakkelijk hebben) en er zijn natuurlijk meer stukken waarin de al dan niet vermeende verschillen tussen mannen en vrouwen een rol spelen. Het lijkt mij ook duidelijk dat bijvoorbeeld Klytaimnestra een behoorlijk 'mannelijke' vrouw is. Maar hoe zag men dat?

Het zijn allemaal overwegingen van het verstand, het is lastig om je hart sneller te laten kloppen over zo'n tekst. 

Het nawoord van Piet Gerbrandy is ook behoorlijk intellectueel; hij probeert vooral te laten zien hoe 'actueel' de kwesties nu nog zijn die Aischylos aan de orde stelt, hoe wij nu nog steeds met soortgelijke problemen worstelen, hoe we nu nog steeds met mooie praatjes onze duistere drijfveren mooier proberen te maken dan ze zijn. De mensen zijn altijd hetzelfde – als dat niet de boodschap van de klassieke auteurs was, dan is het in ieder geval die van de classici.

Toch is hetgene dat me misschien het meest raakt in zo'n stuk iets dat nu nooit meer wordt uitgedrukt, dat je waarschijnlijk niet eens meer serieus zou kunnen uitdrukken: het tragische, het gevoel dat je dingen moet doen die tegelijkertijd alleen tot je ondergang leiden. Dat daardoor een nare stap van een persoon kan leiden tot een waar bloedbad van mensen die er allemaal niets aan kunnen doen en die tegelijkertijd daarom dood moeten. 

Het zijn, geloof ik niet, de overeenkomsten tussen Aischylos' helden en de eenentwintigste-eeuwse man in the street die me aantrekken tot teksten die zo oud zijn, maar juist de totaal andere wereld waarin mensen vijfentwintig eeuwen geleden leefden en waar je, te midden van al die duistere poëzie, ineens een inkijkje in krijgt.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Jan Oegema, Keizersdrama. Lucebert opnieuw, 2024

-
Afbeelding
  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen