Barber van de Pol. Lieve Erasmus. Verkeren met een denker. Amsterdam: Athenaeum, Polak & Van Gennep, 2002

 

Was Erasmus 'lief'? Het lijkt me niet het eerste wat in je opkomt, maar de essayiste Barber van de Pol claimde bijna twintig jaar geleden verliefd te zijn op deze denker – een wat wonderlijke stijlfiguur. Het wordt niet helemaal duidelijk wat de basis is van die verliefdheid, of dit niet gewoon een fascinatie betreft, voor inderdaad een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers – een die eigenlijk nauwelijks gelezen wordt, afgezien van de Lof der Zotheid.

Van de Pol laat in ieder geval zien dat die ongelezenheid onterecht is, dat de oude Desiderius nog steeds wat te zeggen heeft voor onze tijd. Al valt tegelijkertijd op hoe ver de tijd van haar – het begin van dit geplaagde millennium – al afstaat van deze. Ze beschrijft nog een tijd in Amsterdam die je alleen maar onbezorgd kan wonen – een groep vrienden van haar die allemaal ervan overtuigd lijken in de best mogelijke tijd te leven in een 'grote stad' (dat is een epitheton dat Van de Pol echt van toepassing verklaart op Amsterdam), waar alles minstens even goed en vaak beter geregeld is dan elders, waar iedereen vrij is.

Ik zou zeggen dat Lieve Erasmus vooral een confrontatie is tussen die grachtengordel van twintig jaar geleden en de grote vroeg-zestiende-eeuwse denker. Wat Van de Pol bijvoorbeeld het meest lijkt te hinderen aan Erasmus is dat hij in God geloofde. Hoe is zoiets nu toch mogelijk, lijkt ze te denken, en het is een kwestie waarop ze herhaaldelijk terugkomt. Eigenlijk gelooft ze niet dat iemand zo verstandig als Erasmus in God gelooft. Met al haar geloof in eigen tolerantie, is dat een soort blinde vlek: het is vrij duidelijk dat Erasmus het eigenlijk heel lastig gehad zou hebben in Van de Pols kringen in het jaar 2001 (het boek verscheen in 2002, maar ik vermoed dat het al voltooid was voor nine eleven). 

Het is die confrontatie die het boek meteen aardig maakt. Een andere draad door het boek is die van man tegenover vrouw. Hoe vrouwelijk was Erasmus, met bijvoorbeeld zijn hardnekkige weigering om, anders dan de 'mannelijke' Luther, eenduidig stelling te nemen in de kerkscheuring? Hoe vrouwelijk is Van de Pols reactie op diens werk, het gedweep bijvoorbeeld? Dat zijn aardige gedachten om je aan over te geven bij het lezen van een boek waaruit je dus eigenlijk evenveel leert over wat er de afgelopen 20 jaar met ons gebeurd is als over de tijd van 500 jaar geleden.