Aischylos. Smekelingen [vertaald door Patrick Lateur]. 2024

-

 


In de afgelopen decennia is een belangrijke ontdekking gedaan in de vertaling van klassieke literatuur:: de zesvoetige jambe blijkt uitstekend te werken in het Nederlands. Deze is langer dan de vijfvoetige jambe, wat meer ruimte geeft om de inhoud weer te geven. Bovendien doet de zesvoetige jambe, voor de liefhebber, denken aan de klassieke vorm van de Nederlandse alexandrijn. Het resultaat is spreektaal met een duidelijk ritme, mede doordat de versregels vaak nét te lang zijn om slechts één zinsdeel te bevatten. Hierdoor vloeien de regels in elkaar over, al dan niet met enjambementen.

Patrick Lateur gebruikt deze vorm in zijn vertalingen van de tragedies van Aischylos, waaronder Smekelingen, die ik recent heb gelezen. De oorspronkelijke tekst is grotendeels geschreven in drievoetige jamben. In de Griekse edities die ik heb ingezien, staan deze jamben vaak achter elkaar op één regel, met een harde cesuur precies in het midden van de regel. Lateur kiest ervoor deze traditionele indeling los te laten. De breuk kan op allerlei plaatsen zitten:

Waarom jou zeggen hoe ik heet? Mijn naam verneem
en ken je mettertijd, jij en je tochtgenoten.
Die vrouwen kun je meevoeren op voorwaarde
dat zij er zelf akkoord mee gaan en het welwillend
aanvaarden, zeker van je geloofwaardigheid.

Heel vaak, zo lijkt het, valt de cesuur na de vierde voet (zoals in de 1e, 3e en 4e geciteerde regel), maar dit zou iemand eigenlijk eens nauwkeurig moeten tellen. In ieder geval bevindt in de laatst geciteerde regel de grootste brok zich juist aan het einde.

Smekelingen is een zeer poëtisch stuk: er gebeurt veel (vrouwen spoelen aan, op de vlucht voor hun mogelijke rovers; hun koning spreekt met de plaatselijke vorst, en ze vinden bescherming; hun ontvoerders komen aan land en worden verjaagd). Tegelijkertijd bestaat het grootste deel van het stuk uit overwegingen van de vrouwen en van andere personages. Lateur merkt terecht op dat het koor de hoofdpersoon is: het koor van vrouwen spreekt zelfs grotendeels in de eerste persoon enkelvoud, één vrouw spreekt voor allen en samen spreken ze als één.

Het stuk kan worden gelezen als een verhaal over asiel, en het is ongetwijfeld al op verschillende plaatsen in Europa in die context opgevoerd (helaas heb ik weinig zicht op hedendaags toneel).

Je vader grifte jullie al veel wijze raad in,
prent jullie nu ook dit in naast wat reeds gegrift staat:
een vreemde groep moet eerst de toets des tijds doorstaan.
Voor immigranten houdt elk mens zijn kwade tong klaar,
hem met een woord belasteren is makkelijk.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Jan Oegema, Keizersdrama. Lucebert opnieuw, 2024

-
Afbeelding
  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen