Frida Vogels. In den vreemde. Kronieken. 2024

 

In den vreemde is Frida Vogels laatste boek, zoals ze zelf heeft aangekondigd. Haar uitgever noemt het een 'sluitsteen' op haar oeuvre, maar misschien is het meer een handvol kiezels die over dat oeuvre wordt uitgestrooid. De kiezels vallen in de kieren tussen de grote blokken van het oeuvre.

Het boek bevat herinneringen van Vogels, zoals haar hele werk uit herinneringen bestaat, overpeinzingen van wat haar is overkomen. Ze zijn min of meer chronologisch geordend, maar ze worden niet echt voorgestuwd – het is als je In den vreemde op zichzelf beschouwt niet altijd duidelijk waarom sommige dingen worden verteld of juist overgeslagen. Het antwoord moet je vinden in haar grote werk De harde kern, of in haar dagboeken. Dit zijn de dingen die je elders niet vindt: haar oorlogsjeugd, de familie van Ennio, Frida's man. Maar vrijwel niets over haar studententijd – want die kent de lezer al.

In den vreemde is daarom lastig op zichzelf te lezen, omdat het de rest eigenlijk bekend veronderstelt. Dan nog blijft wel af en toe de vraag waarom er nu bijvoorbeeld zo uitgebreid bij allerlei verhoudingen in Ennio's uitgebreide familie moet worden stilgestaan.

Toch staan er ook zeer ontroerende passages in In den vreemde, en het allerontroerendste staat vrijwel aan het eind: een drie pagina's durende beschrijving van de dood van Ennio, de Italiaanse man met wie de uiteindelijk door en door Hollandse Frida een gecompliceerd huwelijk heeft gehad, vol conflict en seksuele incompatibiliteit. Daarover wordt in het hele oeuvre geschreven, en ook in deze sluitsteen. 

Over Ennio's ziekte wordt niets gezegd, ineens gaat hij dood. 

Op 2 maart 2017, de laatste dag van Ennio's leven, zaten we samen bij zijn bed, Lia en ik. Ik streelde hem zachtjes over zijn wangen. Hij scheen dat prettig te vinden. Misschien. Ik dacht het wel en ik vond het ook prettig om het te doen, maar ik wist het niet zeker. Na enige tijd hield ik ermee op, ging wat verder weg zitten en keek naar hem. Wat is zijn gezicht klein geworden, dacht ik. Het is zijn gezicht nog wel, maar je kunt zien dat de dood erover ligt. Ik keek naar dat gezicht en luisterde of ik zijn adem nog hoorde. Ja. Flauw en ongeregeld, maar het was er. We wachtten. Er viel niets meer te doen.

Ik zag Lia opmerkzaam worden. Ze boog wat naar Ennio over en hield haar hand voor zijn open mond. Ze wachtte even en keek toen om.

'Hij is dood,' zei ze.

Ik stond op en deed zijn ogen dicht.

De titel In den vreemde slaat enerzijds op het feit dat Vogels een zeer groot deel van haar leven met haar Italiaanse man in Italië heeft gewoond. Een man die haar op een bepaalde manier altijd een vreemde is gebleven, van wie ze nooit heeft geweten of hij het prettig vond om gestreeld te worden. Tegelijkertijd blijkt uit alles dat voor Vogels het hele bestaan 'den vreemde' is.

Ze hoort hier eigenlijk niet, en daar heeft ze heel nauwkeurig verslag van uitgebracht.