Marita Mathijsen. Een vrije geest. Het uitzonderlijke leven van Betje Wolff. Balans, 2024.

-

 

Het is even schrikken om te lezen dat Marita Mathijsen met Een vrije geest een 'emobiografie' heeft willen schrijven, een boek over Betje Wolff dat de grote achttiende-eeuwse schrijfster volgt in haar emotionele ontwikkeling. Wolff, zou je denken, is een schrijfster geweest die in aanraking kwam met tal van belangrijke ideeën uit haar tijd. Zou ze niet juist vanwege haar ideeën een intellectuele biografie verdienen? Doet het voorvoegsel 'emo-' wel recht aan deze complexe schrijfster?

En trouwens, wat weten we van het gevoelsleven van een achttiende-eeuwer?

Maar Marita Mathijsen weet natuurlijk wat ze doet. De grootste kenner van de negentiende-eeuwse literatuur die ons land kent, heeft deze keer een schrijfster onder de loep genomen uit de tijd van de Verlichting. Juist door te laten zien hoe Wolff gedreven werd door emoties – woede over de 'stijven' in de kerk, spotlust over mensen die zich belachelijk modieus gedroegen, genot over boeken en de natuur – weet Mathijsen Wolff tot leven te wekken.

Ik heb nog nooit iemand uit de achttiende eeuw zo van nabij leren kennen als Wolff.

Jonge vrouwen

Daar komt bij dat Mathijsen enerzijds haar eigen emoties ook niet verbergt. Af en toe breekt de eenentwintigste-eeuwse schrijfster, gedrukt in een afwijkende blauwe kleur, door haar eigen verhaal heen. Aan het eind doet ze dat om uitdrukking te geven aan haar intense medeleven met Betje, die de laatste drie jaren van haar leven vanwege kanker helse pijnen moet hebben gehad: ze kon vanaf een zeker moment eigenlijk alleen nog maar uitkrijsen.

Tegelijkertijd is Mathijsen natuurlijk een briljante onderzoeker. Ze heeft materiaal uit allerlei archieven in Nederland en Frankrijk (waar Betje en Aagje een aantal jaar woonden) boven water weten te halen. Heel precies en zakelijk heeft ze op een rijtje gezet wat er precies waar is gebeurd. Bovendien wekt ze de indruk alles van Betje gelezen te hebben, vele tienduizenden pagina's, en ook de boeken waarvan ze tegen de lezers zegt dat ze deze misschien beter niet ter hand kunnen nemen.

Ontroerd

Het is precies die combinatie van grote (emotionele) betrokkenheid en scherpzinnigheid, de inzet van Mathijsens hele persoonlijkheid om Wolff te leren kennen, die de achttiende-eeuwse schrijfster tot leven wekt. 'Een vrije geest' was ze, volgens de titel van het boek: iemand die de kerk durfde aan te vallen, die er feministische ideeën op nahield, die een leven vulde met vriendschappen met voornamelijk jonge, getalenteerde vrouwen, en natuurlijk met Aagje.

Misschien wel bewust schrijft Mathijsen niet heel uitgebreid over Sara Burgerhart. Er zijn immers nog zoveel andere boeken om te lezen en om over te vertellen.

Op de laatste bladzijden van haar meeslepende boek signeert Mathijsen, zoals sommige literaire schrijvers dat doen, met plaats en tijd waarop ze het manuscript voltooide: 'Amsterdam, 31 december 2023, 15.47'. Ze zet er dan nog achter: 'In tranen'. De lezer is op dat moment ook ontroerd, maar glimt er ook bij, van bewondering.


Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Jan Oegema, Keizersdrama. Lucebert opnieuw, 2024

-
Afbeelding
  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen