Heino Falcke (met Jörg Romer). Licht in de duisternis. Zwarte gaten, het universum en wij. Prometheus 2020.

 (vertaald door Roland Fagel)

Kun je iets fotograferen dat vele lichtjaren van ons verwijderd is? Alleen als je internationaal samenwerkt en over de hele wereld telescopen inzet die je aan elkaar schakelt. Heino Falcke, de Nijmeegse hoogleraar sterrenkunde, is dat een aantal jaar geleden gelukt. Het was natuurlijk een grootschalig project, maar hij speelde een cruciale rol als organisator en eindverantwoordelijke voor het maken van de allereerste foto van een zwart gat.

Falcke kwam erdoor in het nieuws, en hij schreef een boek: Licht in de duisternis. Het is een heel fascinerend werk, omdat verhalen over het heelal en over wonderlijke objecten in dat heelal zoals zwarte gaten altijd interessant zijn. Maar het is ook vooral een interessant boek omdat Falcke er (met hulp van de Duitse journalist Jörg Romer) zijn hele persoonlijkheid in heeft weten te gooien: verhalen over zijn jeugd, over zijn werkzame leven, maar vooral ook over zijn geloof.

Vooral door dat geloof is het een indrukwekkend boek geworden – zeg ik als niet-gelovige. Natuurlijk zijn er meer gelovige natuurwetenschappers, maar vaak krijg je het idee dat deze hun leven compartimentaliseren: het geloof doen we op zondag, tijdens het werk zijn we natuurwetenschapper. Voor Falcke zijn de twee met elkaar verweven. 

Licht in de duisternis eindigt met een prachtige beschouwing waarin Falcke uiteenzet hoe zijn wereldbeeld in elkaar past. De natuurwetenschap is zich er steeds meer van bewust geworden dat er grenzen zijn aan het weten – geen toevallige, tijdelijke grenzen, maar absolute. De zwarte gaten die Falcke zijn hele carrière heeft bestudeerd zijn daar voorbeelden van: we kunnen niet weten wat zich 'aan gene zijde' bevindt. 

Hij maakt bovendien oprecht mooie verbindingen. Volgens de moderne natuurkunde danken we vrijwel alles aan licht – al onze metingen, en zelfs het bestaan van bijna alles wat we kennen. En wat is het eerste dat God zegt in Genesis 1? "Er zij licht."

Het bekeert me niet, en dat is gelukkig ook niet Falckes intentie. Hij beschrijft simpelweg op een heldere en precieze manier hoe zijn wereldbeeld in elkaar zit – een wereldbeeld dat intelligent en samenhangend is. Wel uit hij kritiek op een doorgeschoten vorm van scientisme:

"Het zou de wetenschap sieren de eigen grenzen te aanvaarden en een gesprekspartner te blijven in een constructieve dialoog, in plaats van zich het ultieme recht toe te eigenen om alles te verklaren. Want in dat geval loopt de wetenschap maar al te snel het risico heilsbeloftes te doen en heilsverwachtingen te wekken die de wetenschap niet kan waarmaken."

Amen, zou ik bijna zeggen.