Agnes Callard. Open Socrates. The Case for a Philosophical Life. Penguin Books, 2025.

 

Open Socrates van Agnes Callard is een boek dat uitnodigt tot tegenspraak. Callard legt uit dat filosofen na Socrates nog steeds school maken in de moderne wereld: je hebt nog nazaten van epicuristen en stoïcijnen en zelfs een enkele neo-aristoteliaan. Maar mensen die Socrates gebruiken als grondslag van hun ethiek, die zijn voorbeeld volgen bij de vraag 'hoe moet je leven?', zulke mensen heb je niet.

Nu legt Callard ook niet echt uit hoe we dat dan zouden moeten doen. Wel vertelt ze waarom het volgens haar tot nu toe niet gelukt is: de Socratische ethiek is volgens Callard in eerste instantie dat 'een ononderzocht leven niet de moeite waard is', en dat het belangrijk is om altijd je aannames over het leven, over de zin ervan, ter discussie te stellen. Maar veel mensen hebben daar helemaal geen zin in.

Wat we daar dan vervolgens mee moeten, dat stelt Callard niet echt aan de orde. Het lijkt erop dat ze meent dat we dan maar met de mensen die wél een Socratisch leven in gesprek moeten. Is dat goed, om zoveel andere levens dan 'niet de moeite waard' te laten zijn? Of is er een manier om hen over dat anti-intellectualisme heen te laten stappen.

Overigens maakt Callard in ieder geval wel heel duidelijk wat haar (neo-)socratisme inhoudt. Het onderzoek dat het leven de moeite waard maakt kun je nooit in je eentje uitvoeren. Dat komt doordat je al een leven hebt, dat je je leven al op een bepaalde manier hebt ingericht, dat je daarmee al een antwoordt geeft op de vraag hoe je leven moet. Alleen anderen kunnen je een andere kant op wijzen, en dat lukt alleen in een gesprek.

Dat gesprek moet dan bovendien niet gepolitiseerd zijn, dat wil zeggen: het moet geen van beide partijen erom gaan om gelijk te krijgen, of zelfs om gewaardeerd te worden door de ander. Het moet beiden erom gaan dat ze samen tot de waarheid komen. Er zijn twee rollen: iemand moet proberen de waarheid hoog te houden, de ander moet proberen alle onwaarheid of zelfs onzekerheid onderuit te halen. Precies dat is de reden dat je het (minstens) met zijn tweeën moet doen; maar dat lukt alleen als we er niet vanuitgaan dat degene die de waarheid hoog houdt of de onwaarheid onderuitschoffelt daarmee wint.

Die gedachte dat we alleen samen tot de waarheid kunnen komen, dat de menselijke psychologie het wat betreft de Grote Vragen niet toestaat om dat in je eentje te doen, is heel inspirerend. Dit soort socratisme is tegelijkertijd natuurlijk wel gefundeerd op de aanname dat er uiteindelijk één overkoepelende waarheid is, en dat het belangrijk is dat wij die kennen. Maar dat lijkt mij op zich al weer een mogelijk onderwerp van debat.

Callard raakt het kernprobleem van haar boek helemaal aan het eind aan: dat het een boek is, en niet een gesprek. Boeken waren volgens Socrates net zo dood als portretschilderijen. De laatste zien er misschien uit alsof ze mensen zijn, maar ze zeggen nooit iets terug, en zo lijkt het wel alsof boeken een vorm van denken presenteren, maar ze doen dat onvolmaakt, want de lezer kan niets terugzeggen.

Tenzij hij een blog schrijft, misschien, en er onder dat blog een reactiepaneel zit.