Belle van Zuylen. Alles is mode. Belle van Zuylen over de Franse revolutie. Gekozen, van commentaar voorzien en vertaald door Greetje van den Bergh. Van Oorschot, 1989.

 

Niet lang voor de Franse revolutie uit zou breken, was Belle van Zuylen nog in Parijs. Toen het eenmaal zo ver was, zat ze alweer in Zwitserland. De periode tussen 1788 en 1794 werd, vertelt de romaniste Greetje van den Bergh in haar inleiding bij Alles is mode een vruchtbare periode voor de schrijfster. Ze onderhield uitgebreide correspondentie met allerlei mensen en publiceerde enkele boeken, trouwens ook weer vaak met brieven, zij het fictieve.

Dat genre van de fictieve brief wordt geloof ik nog maar weinig beoefend. Van Zuylen was er een meester in. In Alles is mode staan verschillende voorbeelden van hoe ze het inzette als manier om essays te schrijven: de overwegingen worden een fictieve persoon in de pen gelegd, en op die manier is er enige afstand tussen de schrijver en die overwegingen.

Heel mooi werkt dat in de 'brieven van een Franse bisschop aan de natie'. Het is de vooravond van de revolutie, die bisschop overweegt allerlei misstanden die er in de Franse samenleving zijn, zoals de wenselijkheid van gelijkheid tussen de mensen. En wat die gelijkheid dan precies inhoudt. En hoe we daar dan zouden kunnen komen. Dat alles in heel fraai, en door Van den Bergh al even fraai vertaald, proza:

[E]lke andere straf dan de doodstraf zal onvoldoende afschrikken, zegt men misschien. Ik weet niet of men een mogelijke moord in de toekomst mag voorkomen door het plegen van een moord op dit moment; maar ik betwist dat geen enkele andere bestraffing voldoende afschrikwekkend kan worden gemaakt. Geef meer ceremonieel aan de veroordeling van een dader; de afschrikkende werking van een verbanning naar een uithoek van de wereld, of een gevangenisstraf van vijftig jaar, is groter dan van uw gruwelijke, weerzinwekkende, roerige terechtstellingen.

In dit geval kan de bisschop een extreem standpunt innemen dat Van Zuylen misschien niet in zo'n absolute zin zelf aanhing, en ze komt ook later met tegenwerpingen. In een andere reeks brieven laat ze verschillende mensen uit verschillende invalshoeken schrijven over het recht van de koning om zomaar iemand te veroordelen. 

Van Zuylen was een heel intelligente en scherpe geest; Van den Bergh maakte een mooie, kleine selectie van haar werk uit de revolutiejaren. We leven momenteel in een tijd waarin de spanning minstens gelijk lijkt aan die van 1788 of zelfs 1789. Op allerlei plaatsen vinden revoluties plaats die nu al lijken te ontsporen. Het is in zulke roerige tijden extra interessant om te lezen over de roerigheid van vroeger. Je beseft ineens dat de onzekerheid over wat er morgen gaat gebeuren, misschien niet van alle,maar wel van vele tijden was, net als de voortdurende discussie over hoe we de samenleving in zouden moeten richten.