Judith Herzberg. Rivka. De Harmonie, 2025.

-

 


Vlak voor het einde van Rivka, het nieuwste toneelstuk van Judith Herzberg, verwondt Jacob bij het pakken zijn hand. "Kinderledikantjes demonteren is ook niet je dagelijks werk", zo troost zijn jonge vrouw Erna hem, en ze verbindt die hand met een strook van een laken.

Dan wordt er hard op de deur gebonst. Jacob en Erna lopen naar de deur. De laatste regieaanwijzing is:

Als ze naar de deur lopen
hangt een witte sliert achter Jacob aan
wat ze niet merken

Rivka is geschreven als een gedicht, met regelafbrekingen en met weining interpunctie. Het is een lyrisch gedicht van twee stemmen, Jacob en Erna dus, die gedurende het hele stuk binnen zijn, aan het inpakken zijn.  Het stuk begint ook met de deur, die hard dichtslaat en gaandeweg komen we erachter waarom: een kennis van Jacob en Erna is vertrokken met hun dochter, om die in veiligheid te brengen.

Rivka is een heel krachtig toneelstuk, over een nieuw aspect van het thema dat een groot deel van Herzbergs toneelwerk bepaalt: de oorlog, het schuldgevoel dat zich in dit geval al tijdens de oorlog voordoet bij de slachtoffers (dat is een nieuw aspect, daar had ik nooit eerder over gelezen). Hadden ze hun dochter, Rivka, wel moeten meegeven? Zal Rivka het wel ooit kunnen vergeven?

En wat pakken ze nu in, voor de onbekende bestemming waar ze heen gaan? Heeft het zin om wc-papier mee te nemen of een pan? 

En moeten ze niet ook elkaar loslaten, is dat niet veiliger? Is Erna niet mobieler, wendbaarder, sneller als ze alleen gaat zonder die 'onhandige' man van haar? Moet ze haar trouwring niet afdoen?

Rivka is, met andere woorden, een stuk waarin je allerlei vreselijke dilemma's worden toegelicht. "Een klein, maar groots stuk", staat op de achterflap, bij monde van de Frankfurter Allgemeine Zeitung, want in Duitsland is het stuk al tweemaal uitgevoerd en in Nederland nog nooit (over klein. gesproken). 

Het is inderdaad klein maar groots op de manier waarop het beste van Herzbergs werk dat is: er worden geen grote woorden gebruikt, er gebeurt op het toneel weinig anders dan dat er met dozen heen en weer wordt geschoven, maar ondertussen klinkt op de achtergrond voortdurend de tragedie mee.

In klassieke tragedies werd het echte drama ook vaak niet getoond, het speelde zich af buiten het toneel. Maar er kwam dan wel altijd een boodschapper op om in een uitgebreide monoloog de gruwelen te vertellen. In Rivka komt één keer een ander binnen: een buurvrouw die een kopje soep komt brengen. Maar dat maakt het alleen maar erger.



Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Safae el Khannoussi. Oroppa. Pluim, 2024.

-
Afbeelding
  Een van de dingen die ze je niet vertellen als ze je leren lezen: dat je er als oudere plezier aan kunt leven omdat je je dan alsnog kunt laten overrompelen door de jeugd. Door de levenslust, de vertellust, de inventiviteit, de kracht van jonge schrijvers. Dat je je als 57-jarige op sleeptouw kunt laten nemen door een 30-jarige schrijver. Door Safae el Khannoussi bijvoorbeeld, met haar roman Oroppa. Het boek is al op veel plaatsen bejubeld, en het trekt je dan ook vanaf de eerste zinnen mee: De zoveelste schreeuw sneed door de kamer. Maar deze was anders. Op het bed lag de doodverklaarde met opengesperde ogen en mond, haar handen verkrampt in de lucht. De doodsreutel steeg op van het lichaam, klanken als rollend puin, een stem op straat vroeg om een aansteker en de stervende vrouw begon te schudden, te schudden alsof ze om een grap lachte. Salomé Abergel, geboren als Salma Abergel, in een voor haar lang vervlogen wereld nu bevolkt door nieuwe gezichten, krijste zichzelf terug de ...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen