Lodewijk van Oord. Protesteren voor beginners. Over verzet en rebellie. Cossee, 2025

Deze tijd vraagt om verzet. De altijd al wankele internationale orde maakt plaats voor een Hobbesiaanse jungle, waar alleen het recht van de sterkste nog geldt. In landen waarvan je kort geleden nog zou zeggen dat ze sterke democratieën waren, worden allerlei rechten in hoog tempo afgebroken, net als waarden zoals het helpen van de armsten in de wereld, het beschermen van de volksgezondheid en de wetenschap.

Als je van goede wil bent, als je de wereld een beetje beter wilt achterlaten, kun je je niet verstoppen. Nu is het tijd om in actie te komen, om te redden wat er te redden valt.

Wat kun je dan zoal doen? Schrijver Lodewijk van Oord schreef er een elegant boekje over: Protesteren voor beginners, dat begint bij Aristophanes. De vrouwen in diens komedie Lysistrata vormen namelijk een toonbeeld van geweldloos verzet. Ze bezetten de Akropolis uit protest tegen de almaar voortslepende Tweede Peloponnesische Oorlog en laten zich niet wegjagen. "Wij wijken niet voor dreigementen of voor vuur," zegt Lysistrata, "wij stellen hier de wet!" Ook als de mannen met geweld proberen de Akropolis weer in handen te krijgen, wijken zij inderdaad niet. En alleen al daardoor winnen ze.

Verbijten

Het is een model van wat Van Oord ziet als de noodzaak van deze tijd: geweldloze opstand. Van Oord, die jarenlang conflictstudies heeft gedoceerd, onder andere aan een internationaal georiënteerd college in Wales, geeft in Protesteren voor beginners een inleiding in de moderne theorie van geweldloosheid, die natuurlijk begint bij Mahatma Gandhi. Daarnaast probeert hij lessen te trekken uit de geschiedenis van de afgelopen eeuw. Zo laat hij zien dat provocatie een effectief middel kan zijn en dat je, door je standpunten net wat extremer te maken, juist óók mensen kunt overtuigen die het op voorhand niet met je eens zijn.

Een belangrijke les is ook dat het zinvol is om boeken te schrijven zoals Protesteren voor beginners. Succesvol protest heeft altijd uit twee delen bestaan: mensen die met zo velen mogelijk de straat op gingen, burgerlijk ongehoorzaam waren of gebouwen bezetten; en mensen die vanuit hun studeerkamers de opstand begeleidden met geschriften.

(Af en toe denk ik aan Noam Chomsky. Hij schijnt niet meer goed te kunnen praten en zeker niet meer te kunnen schrijven. Wat hoop ik dat hij het nieuws van de afgelopen anderhalf jaar ook niet heeft kunnen volgen.)

Het heeft alleen al de functie om anderen te laten weten dat ze niet alleen staan in hun verontwaardiging. Dat zij – dat wij – gezamenlijk in opstand kunnen komen tegen wat er gebeurt en ons niet slechts thuis in wanhoop hoeven te verbijten. Van Oord schrijft bijvoorbeeld over de gedachte dat machthebbers hun macht altijd geleend hebben. Elke keer dat een burger besluit zich niet langer aan de macht te onderwerpen, verliest de machtlener een beetje van zijn macht.

Trumpiaans pad

Wat uit Protesteren voor beginners ook duidelijk wordt, is dat een probleem van deze tijd is dat het niet altijd helder is tegen wie je precies moet protesteren. Voor Gandhi was er de Britse overheerser, maar tegenwoordig zijn er uiteenlopende protestbewegingen: klimaatactivisten, pro-Palestina-demonstranten en opstandelingen tegen de regering – elk met net iets andere doelen.

Sterker nog, als je de bezuinigingen op de universiteiten bekijkt, wordt het steeds onduidelijker aan welke kant de universiteitsbestuurders eigenlijk staan. Met hun mond belijden ze vaak de strijd tegen de bezuinigingen, maar ondertussen wordt er her en der al ongenadig gekort, en blijven hun steun voor protestacties halfhartig. Op mijn eigen universiteit heeft het bestuur verklaard dat er wel gestaakt mag worden, maar dat onderwijs en onderzoek daarbij niet in gevaar mogen komen – alsof dat niet precies is waar ons werk uit bestaat.

De actiegroep waarvoor ikzelf actief ben, WO in Actie, probeert vooralsnog met de bestuurders samen te werken. Andere groepen, zoals 0.7, hebben het vertrouwen in hen al opgezegd. Dat zijn belangrijke verschillen van inzicht, maar nog belangrijker is dat we blijven samenwerken op de punten waar we het wel eens zijn: dat de radicaal-rechtse regering Nederland niet nog verder het Trumpiaanse pad van de vernietiging van kennis mag inslaan.

Kom in actie! En lees daarvoor eerst Lodewijk van Oord. "De wereld", schrijft hij, "is gebaat bij een herwaardering van het recht op rebellie."