Paulien Cornelisse. Hèhè. Over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben. CPNB, 2025.

-



Hèhè van Paulien Cornelisse is een taalbevrijding! NIet alleen voor de gemiddelde lezer, die als het goed is altijd bevrijd wordt door wat Cornelisse schrijft over taal – bevrijd van de angst om het fout te doen. In dit geval schrijft Cornelisse met zoveel enthousiasme over woorden die zogenaamd overbodig zijn, zoals eigenlijk, gewoon en hèhè, dat je wel van steen moet zijn om die woorden niet te zoenen. De Nederlandse taalcultuur is gezegend met schrijvers als Cornelisse – in veel andere culturen mag je alleen boeken schrijven over taal als je minstens even zuur kijkt als je lezers.

Maar ook voor de wat meer ervaren taalkundige is Cornelisses boekenweekessay een bevrijding. Want ze gebruikt voetnoten!

Voetnoten worden veel gebruikt in wetenschappelijke publicaties – al worden ze zelfs daar vaak afgewezen –, maar ze zijn daarbuiten vaak taboe. Bij les 1 van de cursuswetenschapscommunicatie leer je: geen voetnoten. Als je bij mij tijdens een cursus een tekst inlevert met voetnoten, krijg je hem retour met rode strepen erdoor. En Cornelisse doet het gewoon wel!

Waarheid

Voetnoten zijn heerlijk. Ze geven je een vorm van jezelf onderbreken zonder dat je de lezer teveel lastig valt – die kan immers gewoon doorlezen. Ze zijn een manier om wat je allemaal met stelligheid beweert, zelf wat te relativeren, een manier om de gedwongen rechtlijnigheid van proza te doorbreken, om de ingewikkeldheid van alles recht te doen. En Cornelisse doet het gewoon.

Zoals ze tegen de taalgebruikers zegt: trek je niks aan van de veronderstelde regel die zegt dat je letterlijk niet figuurlijk mag gebruiken, zo zegt ze tegen de voor-een-groter-publiek-schrijvende medemens: trek je niets aan van voetnoten, je kunt ze gewoon inzetten, kijk maar.Voetnoten kunnen ook heel gezellig zijn.

Onbekommerd

Eén keer heeft ze zelfs een voetnoot in een voetnoot, die hoogste van alle verrukkingen. In de hoofdtekst zegt ze dat ze denkt dat het calvinisme de schuld is van de Nederlandse neiging om elkaar de waarheid te vertellen. Voetnoot:

Nee, we zijn niet allemaal protestants opgevoed, maar het is een dominante cultuur waar je vaak uitingen van ziet, onder andere in de 'één koekje en dan gaat de trommel dicht'-regel*, waar Nederlanders bekend om staan.

Deze voetnoot gaat dan nog een tijdje door, maar het sterretje verwijst weer naar een nieuwe voetnoot. Deze:

Of, nou vooruit, twee koekjes dan.

Ik vind dit heel grappig, ook omdat de strenge generalisatie ('Nederlanders zijn calvinisten') wordt gerelativeerd in de voetnoot, die komt met weer een andere generalisatie ('één koekje') die ook weer wordt gerelativeerd in een volgende voetnoot. Zo moet je taal gebruiken: onbekommerd, zolang het werkt.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Safae el Khannoussi. Oroppa. Pluim, 2024.

-
Afbeelding
  Een van de dingen die ze je niet vertellen als ze je leren lezen: dat je er als oudere plezier aan kunt leven omdat je je dan alsnog kunt laten overrompelen door de jeugd. Door de levenslust, de vertellust, de inventiviteit, de kracht van jonge schrijvers. Dat je je als 57-jarige op sleeptouw kunt laten nemen door een 30-jarige schrijver. Door Safae el Khannoussi bijvoorbeeld, met haar roman Oroppa. Het boek is al op veel plaatsen bejubeld, en het trekt je dan ook vanaf de eerste zinnen mee: De zoveelste schreeuw sneed door de kamer. Maar deze was anders. Op het bed lag de doodverklaarde met opengesperde ogen en mond, haar handen verkrampt in de lucht. De doodsreutel steeg op van het lichaam, klanken als rollend puin, een stem op straat vroeg om een aansteker en de stervende vrouw begon te schudden, te schudden alsof ze om een grap lachte. Salomé Abergel, geboren als Salma Abergel, in een voor haar lang vervlogen wereld nu bevolkt door nieuwe gezichten, krijste zichzelf terug de ...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen