A.A. Milne. La domo ĉe Pu-Angulo. EAB, 2021.

 

Het einde van The House at Pooh Corner is heel beroemd. Het hele boek is natuurlijk beroemd, maar het einde lijkt heel symbolisch: de beer Pooh en het jongetje Christopher Robin gaan naar een betoverde plaats, en daar doen ze elkaar een belofte:

“Pooh,” said Christopher Robin earnestly, “if I—if I’m not quite———" he stopped and tried again—“Pooh, whatever happens, you will understand, won’t you?”

“Understand what?”

“Oh, nothing.” He laughed and jumped to his feet. “Come on!”

“Where?” said Pooh.

“Anywhere,” said Christopher Robin.

So they went off together. But wherever they go, and whatever happens to them on the way, in that enchanted place on the top of the Forest, a little boy and his Bear will always be playing.

In de Esperanto-vertaling van Edmund Grimley Evans (uit 2021) luidt dit:

« Pu, » diris Kristoforo Robin serioze, « se mi ...  se mi ne estos tute... » Li haltis kaj provis denove. « Pu, kio ajn okazos, vi ja komprenos, ĉu ne?» 

« Komprenos kion?»  

« Ho, nenion.» Li ridis kaj ekstaris salte. « Venu! »

« Kien?» diris Pu.

«Ien ajn», diris Kristoforo Robin. 

Do ili ekiris kune. Sed kien ajn ili iros, kaj kio ajn okazos al ili survoje, en tiu sorĉita loko supre en la Arbaro, eta knabo kaj lia Urso ludos ĉiam.

Grimley Evans heeft van La domo ĉe Pu-Angulo een perfect Esperanto-boek gemaakt. De licht naïeve en de licht ironische toon van het origineel blijft helemaal staan en in deze korte passage vallen al allerlei zaken aan te wijzen over zijn taalgevoel: het ja bij komprenos, bijvoorbeeld, een partikel dat helemaal niet duidelijk te definiëren is, maar je in het Nederlands in dit geval zou kunnen vertalen met echt wel ('dan begrijp je het toch echt wel?'). In het Engels heb je dat niet, dus schreef Milne het niet, maar Grimley Evans heeft het verstandigerwijs ingevoegd.

Grimley Evans vertelde in een interview dat hij de vertaling heeft gemaakt omdat zijn kind het eerste deel van Winnie de Poeh zo graag voorgelezen kreeg in het Esperanto (Winnie-la-Pu). Om wat nieuws te kunnen bieden, vertaalde hij zelf het tweede deel, dat ook het laatste is – want Christopher Robin gaat hierna naar school.

De twee delen samen vertellen het verhaal van Pu en andere knuffeldieren: Porketo, Kuniklo, Strigo en allerlei andere onvergetelijke figuren (ik geef nu de Esperanto-namen). In La domo ĉe Pu-angulo komt daar met name de onvergetelijke Tiglo bij, een springend tijgertje dat bij voorbaat alles leuk en lekker vindt, om er dan achter te komen dat het toch misschien niet alles is wat hij leuk en lekker vindt. 

Dat de vertaler zijn werk daadwerkelijk heeft voorgelezen verklaart vermoedelijk de vloeiende stijl van het geheel. Je kunt het makkelijk voorlezen en je samen met een kind of met een volwassene laten meevoeren in de avonturen van de karaktertjes: allemaal herkenbaar en grappig. Zo begint hoofdstuk 5:

Tiu tago estos unu el la okupataj tagoj de Kuniklo. Tuj kiam li vekiĝis, li sentis sin grava, kvazaǔ ĉio dependus de li. Jen la ĝusta speco de tago por Organizi Ion, aǔ por Skribi Anoncon Subskribitan de Kuniklo, aǔ por Eltrovi, Kion Pensas Ĉiuj Aliaj Pri Ĝi.

De woordvolgorde in het Engelse origineel van de eerste zin is helemaal anders: "It was going to be one of Rabbit’s busy days." ChatGPT maakt daar dit van: "Estis antaŭvidite esti unu el la okupataj tagoj de Kuniklo." Dat is helemaal correct, maar ontzettend zwaar. Bijvoorbeeld door dat herhaalde esti. In het Engels worden in zekere zin ook vormen van het werkwoord zijn herhaald, maar omdat die vormen helemaal niet op elkaar lijken (was, be) is dat geen probleem. In Grimley Evans wordt juist een ander woord herhaald tago, maar dat maakt de toon juist licht en kinderlijk. Het hele 'it was going to be' kan in het Esperanto worden uitgedrukt met estos en dat geeft meteen wat licht.

De auteur A.A. Milne wist het vermoedelijk zelf niet, maar La domo ĉe Pu-Angulo is een boek dat sowieso een native Esperanto-boek is. Omdat in het 'echte' leven op de meeste plaatsen in de wereld mensen niet de hele dag Esperanto met elkaar praten voelt een Esperanto-roman al snel onrealistisch aan. Maar dat knuffeldieren onder elkaar de hele dag Esperanto praten, dat kan eigenlijk niet anders.  Dat Milne voor zijn boek alle dagen eerst in het Engels moet hebben vertaald, dát is eigenlijk raar.

Dat geldt zelfs voor de liedjes en gedichtjes die Pu de hele tijd voor zichzelf maakt:

Mi pasigus gajan horon,
    se kun Ru'.
Mi pasigus gajan horon
    kiel Pu.
Sed nenion multe ŝanĝas
se mi ne tro multe manĝas
(kaj mi ne tro multe manĝas)
   la situ'.

Honderd jaar geleden schreef Milne in het Engels:

I could spend a happy morningSeeing Roo,I could spend a happy morningBeing Pooh.For it doesn’t seem to matter,If I don’t get any fatter(And I don’t get any fatter),What I do. 

Dat heeft weliswaar dezelfde metriek en hetzelfde rijmschema, maar dat ŝanĝas zo opvallend rijmt op manĝas (veranderen en eten zijn eigenlijk hetzelfde), of dat het onderwerp la situ' zo plotseling naar voren komt (in Milnes tekst zou je what I do ook kunnen weglaten), maken de Esperanto-versie superieur.

Esperantisten leven over het algemeen het grootste deel van hun leven in de gewone wereld, temidden van hun volwassen landgenoten maken ze zich zorgen over de grote problemen van onze tijd. Maar in hun Esperanto-leven zijn ze bijvoorbeeld als het konijntje dat 's ochtends opstaat vol verlangen om Iets te Organizeren, of een Aankondiging te Schrijven, of zingen ze liedjes vol vriendschap en naïviteit. 

Het einde van La domo ĉe Pu-Angulo is ook symbolisch. Pu en Kristoforo Robin verlaten de betoverde ruimte helemaal niet. Ja, ze gaan de wereld in, maar er blijft een speelplaats voor ze – in dit boek.