Annie Ernaux. Je ne suis pas sortie de ma nuit. Gallimard, 1997.

 

Je ne suis pa sortie de ma nuit is de laatste zin die de moeder van Annie Ernaux opschreef, voor ze midden jaren tachtig verdween in de nacht van Alzheimer. Het boekje Je ne suis pas sortie de ma nuit is het dagboek van dochter Ernaux waarin ze de laatste jaren haar bezoeken aan haar moeder optekende en deels haar herinneringen.

In het begin dacht ik: wat valt dit tegen. Een Nobelprijswinnaar die een dagboek schrijft waarin ze dingen schrijft die iedereen weet – de moeder-dochterrelatie draait zich om, de moeder wordt met Alzheimer een soort dochter en de dochter een soort moeder – of die door en door smerig en vulgair zijn. Wat een stront komt er niet voor in dit boek, van een moeder die voortdurend ongelukjes heeft en in een huis woont waar sommige andere patiënten ook wel in bed of op de vloer poepen. 

Maar om zulke smerige details zo koel op te kunnen schrijven, daarvoor moet je misschien toch wel een heel goede schrijver zijn:

J'ai ouvert le tiroir de sa table de nuit pour vérifier s'il lui restait des biscuits. J'ai cru voir un gâteau: je l'ai pris. C'était un étron. (...) J'ai pris un papier et je suis allée le porter au W.-C. Un épisode de mon enfance m'est revenu, j'avais caché un excrément dans le buffet de la chambre par paresse de descendre aux cabinets de la cour.

 En gaandeweg, in alle subtiliteit leer je de vertelster toch wel goed kennen – haar afstand tot haar moeder, haar pogingen om te vergeten dat deze ooit zal overlijden, haar immense verdriet als dit toch gebeurt. 

Het is een dagboek, ja, en een dagboek van de droge soort: notities die vooral opschrijven wat de hoofdpersoon ziet, in het echt, of in haar geheugen. Annie Ernaux doet in haar boeken altijd onderzoek, naar zichzelf,  maar naar zichzelf als een voorbeeld van wat iemand overkomt. Ze kan dat, dingen meemaken, er enorm door gegrepen worden, en er tegelijkertijd het algemeen-menselijke, het gedeelde ervan zien. 

Beschrijven hoe ze in een drol grijpt op zo'n manier dat je je afwendt van walging én je iets doet doen begrijpen over moeders en dochters. Dit valt allemaal helemaal niet tegen, ik neem hier mijn hoed voor af.