Caroline de Gruyter. Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse rijk en de Europese Unie. De Geus, 2021.

 

In hoeverre lijkt de Europese Unie op het Habsburgse Rijk? De journaliste Caroline de Gruyter schreef er ooit een artikel over, dat Karl Habsburg, een nazaat van de keizer en het huidige hoofd van de familie Habsburg – die familie heeft kennelijk een hoofd – zodanig inspireerde dat hij een lezing gaf waarin hij De Gruyters artikel vrijwel letterlijk navertelde. 

De Gruyter was aanwezig bij die lezing, maar ook toen ze zich aan hem voorstelde, verontschuldigde hij zich niet – dat doen Habsburgs nu eenmaal nooit.

Een paar jaar geleden publiceerde De Gruyter het boek Beter wordt het niet waarin diezelfde vraag over de gelijkenis tussen het Habsburgse Rijk en de Europese Unie centraal staat. De vraag is een beetje of dat voldoende stof is voor een boek: de samenvatting is toch vooral dat het allebei grote politieke eenheden waren waarin een heleboel volkeren, talen en geloven gecoördineerd moesten worden. En dat dit niet meeviel. Zoals ook de verschillen vrij gemakkelijk op te sommen zijn: die Habsburgers waren een staat en bovendien een monarchie met een staatshoofd dat heel lang bleef zitten, terwijl Europa alleen politici heeft voor de korte termijn. Ook had het Rijk een uitgebreide bureaucratie, die in iedere stad zichtbaar was, terwijl er over de bureaucratie van Europa wel veel gemopperd is, maar deze niet groter is dan de stad Parijs, of het corps douaniers dat het VK nodig had na Brexit.

Toch blijkt het een aardige kapstok waaraan De Gruyter vaardig allerlei dingen weet te hangen: allerlei gesprekken die ze voerde met de Habsburgs en allerlei andere nazaten van hooggeplaatsten in het Rijk, die heel vaak later de Europese politiek blijken te zijn ingegaan. Maar ook beschouwingen over de ingewikkelde verhoudingen tussen al die volkeren, en de impact die een en ander nog altijd overal heeft, en dan wel het allermeest in Oostenrijk, in Wenen.

Want vooral over Oostenrijk kom je veel te weten, dat wonderlijke land dat altijd tussen oost en west is blijven inhangen, dat volkomen berooid uit de Eerste Wereldoorlog kwam en toen voor de verleiding van de Anschluss zwichtte. Dat land waar de Europese Unie iets anders betekent dan bij ons. Maar ook over Hongarije, dat andere deel van de Dubbelmonarchie: hoe de Hongaren ook toen al allerlei privileges voor zichzelf opeisten en toch nooit tevreden waren, en hoe zij anders dan in andere delen van het Habsburgse Rijk streefden naar een Magyaarse eenvormigheid. En hoe je door dat te weten de huidige houding tegenover de Europese Unie misschien beter kunt begrijpen.

In het voorwoord schrijft De Gruyter dat ze een aantal reportages die ze zich had voorgenomen, zoals in Servië, waar de Eerste Wereldoorlog uitbrak, niet konden doorgaan. Ik zou het mooi vinden als ze zich, enige jaren na dato, nog op een deel twee zou richten (Beter wordt het nog altijd niet). Er valt vast nog veel meer te vertellen.