Jantien de Boer. Wondervogels. Wat vogels ons vertellen. Noordboek, 2025

De grutto is een fascinerend dier: tien jaar geleden gekozen tot de nationale vogelsoort van Nederland, omdat het hier vaak broedt in de weiden. Een dier dat zijn naam dankt aan zijn karakteristieke roep.

Zoals veel diersoorten heeft de grutto last van de schade die de mens toebrengt aan het klimaat en aan de natuur. Dat we ooit weiden zijn gaan aanleggen, heeft hij nog overleefd, maar dat die weiden steeds industriëler worden, is lastig: alle mest en kunstmest, en alle zorg dat een weiland alleen maar uit gras mag bestaan, zorgt ervoor dat de grutto minder in Nederland voorkomt, meer uitwijkt naar andere gebieden, noordelijker vaak. De vraag is wat dit allemaal gaat betekenen.

Voor haar boek Wondervogels. Wat vogels ons vertellen sprak de wetenschapsjournaliste Jantien de Boer met allerlei vogelspecialisten: deskundigen op het gebied van met name de grutto en de rosse grutto. Want precies nu die vogels in de problemen komen, beginnen we te ontdekken wat een uitzonderlijke capaciteiten die beesten hebben.

Bepaald gebied

Helaas is Wondervogels niet zo’n goed boek. De wetenschap haalt De Boer vooral, of misschien zelfs wel alleen, uit gesprekken met onderzoekers. Er zijn geen echte aanwijzingen dat ze hun publicaties heeft gelezen, en in ieder geval kun je die publicaties zelf als lezer niet natrekken – literatuurverwijzingen ontbreken. Het lijkt er ook vaak op dat de wetenschappers vooral praten over dingen die hen op het moment van het interview bezighouden in plaats van hun feitelijke onderzoek. Ik wil niet zeggen dat die zaken niet interessant zijn, maar het zou goed zijn als je als geïnteresseerde lezer op de een of andere manier ook in contact kon komen met het onderzoek zelf.

Ik was het boek gaan lezen omdat het leek te beloven dat er dingen werden verteld over de ’taal’ van de grutto, en de kwestie van dierentaal interesseert me. Er worden hierover intrigerende dingen verteld. Zo denkt een van de gruttokenners dat de dieren elkaar kennis doorgeven over waar ze voedsel kunnen vinden. Als er ergens iets te halen is, komen de vogels van heinde en verre aangevlogen. Het delen van kennis, ervoor zorgen dat de ander te weten komt wat jij weet, lijkt mij een belangrijk element van menselijke taal. Het zou dus spectaculair zijn als dit inderdaad zo was. Alleen: het blijft bij deze bewering, de journaliste beschrijft ook zelf hoe er heel veel vogels ineens naar een bepaald gebied in de Wadden komen om nieuw voedsel te vinden. Maar hoe dat precies komt, daarover worden we helaas niet ingelicht. Het is net alsof de schrijver de wetenschap te ingewikkeld vond. Maar dan nog had ze op zijn minst aan het einde wat verwijzingen kunnen inbouwen.

In plaats daarvan trakteert De Boer ons op haar eigen overwegingen:

De onderzoekers ontdekten dat de vogels elkaar intiem kennen. Waarschijnlijk besluiten ze zelfs in onderling overleg wie wanneer voorop gaat vliegen om de lasten zo eerlijk mogelijk te verdelen.

Ja hoor, ik keek er alweer van op en daarna schaamde ik me voor mijn eigen verbazing. Waarom zouden dieren die in groepen trekken elkaar niet kennen? Waarom zouden ze geen gewoonten hebben, geen strategieën, geen cultuur, geen taal? Waarom zijn wij mensen eigenlijk zo godvergeten arrogant?

Die eerste geciteerde alinea is heel irritant, maar ik denk eigenlijk niet dat een van de geïnterviewde onderzoekers de tweede voor haar rekening zou willen nemen. Het is natuurlijk niet ‘arrogant’ om te denken dat die vogels anders in elkaar zitten dan mensen. Ze kunnen bijvoorbeeld vliegen. Als die vogels over dit soort dingen nadenken zullen ze vast concluderen dat wij dat niet kunnen, maar dat maakt die grutto’s nog niet ‘godvergeten arrogant’.

Bovendien heeft De Boer dus al die interessante en bescheiden onderzoekers gesproken die haar juist op het eerste opmerkelijk hebben gemaakt.

Er is de laatste jaren veel heel interessant onderzoek over de communicatie van dieren, en dat onderzoek heeft heel veel verbluffends aan het licht gebracht. Het is een heel goed idee om daarbij in te zoomen op de rosse grutto: een vogel die in onze streken nog steeds geen zeldzaamheid is, maar die allerlei wonderbaarlijke dingen tot stand weet te brengen, zoals grote, kennelijk gecoördineerde trektochten in het voor- en najaar. Er zijn interessante dingen over te vertellen, en De Boer weet er veel op te diepen. Maar met wat meer aandacht voor het onderzoek en wat minder voor haar eigen meningen was het een beter boek geworden.