Gertrude Stein. Paris France. Penguin, 2025 [1940]

 

Ik heb geloof geen hekel aan complete genre, maar het soort boeken waarin iemand die vijf of tien of dertig jaar in een bepaald land heeft gewoond en nu aan mensen van buiten die land uitlegt hoe die mensen zijn, dat komt wel in de buurt. Of het nu positief is ('De grootste trots voor Grieken is om jou als gast heerlijk te vertroetelen') of negatief ('Grieken zullen niet nalaten om je als gast te bedriegen'), ik geloof er nooit iets van. Zo werkt de mens niet, dat je er geografische grenzen om heen kunt zetten en er dan categorische uitspraken over doen.

Paris France van Gertrude Stein is misschien wel de culminatie van dit genre, ik las het daarom als een homeopathisch middel. Maar ik weet niet zeker of het gewerkt had.

Het boek is zó apodictisch over 'de Fransen' dat het her en der aan het ongelooflijke grenst. Zulke dingen kan iemand toch niet menen die dertig jaar in een land heeft gewoond?

The only thing any Frenchman minds in war is sleeping on straw, nobody sleeps on straw, no French vagabond no French soldier, they must have a roof over them and something that is built like a bed. The only thing any French soldier every complains about is when that awful thing happens to him, he has to sleep on straw.

Wat moet je hiermee? Wat is dit voor mededeling? Als Stein het niet meent, wat meent ze dan wel? Is het een grap, een parodie? 

Ik denk dat het om deze reden is – als je de inhoud bekijkt is het toch vooral geouwehoer – dat de mensen die hierover schrijven altijd dezelfde twee dingen doen. Ten eerste merken ze op dat Paris France verscheen op de dag dat Frankrijk verzeild raakte in de Tweede Wereldoorlog (vonden die Fransen helemaal niet erg, zolang ze maar niet op stro hoefden te slapen, denk ik dan). Vervolgens gaat het dan vooral over de stijl.

De passage die ik hierboven heb overgetikt, is vrij atypisch wat dit betreft, omdat er best veel komma's in deze zinnen staan. Misschien niet overal waar een ander ze zou zetten, maar toch nog best veel. Karakteristieker is dit:

The war is going on this war and we were all waiting and the telephone rang, well and it was the Mere Mollard announcing that her quenelles had turned on her she had ice and she hat put them on ice and she had taken them out to look at them and they had turned sour.

Dit toon, dat vind ik ook, is fascinerend. Het is de fameuze stream of consciousness, het ongehinderd opschrijven van gedachten. Maar als je ChatGPT, dat wonder van eveneens ongecontroleerde stream of consciousness, maar dan in een stijl van kauwgum, deze passage laat 'verbeteren' komt er iets uit dat meteen geheel niet meer de moeite waard is (vraag niet waar het ademgebrek ineens vandaan komt, mischien is het een interpretatie van het gebrek aan komma's):

The war was still going on, and we were all waiting when the telephone rang. It was Mother Mollard, announcing—somewhat breathlessly—that her quenelles had turned on her. She’d kept them on ice, taken them out to inspect, and now they’d gone sour.

Waar het Stein om te doen is, wie zal het zeggen. Maar de lezer is het te doen om het volgen van de gedachten van iemand, zo diep in iemands gedachten door te dringen dat je zelfs de onzin die iemand de gehele dag denkt ('die Fransen haten vooral slapen op stro') meekrijgt. Dat heeft iets heel intiems en, 85 jaar na dato, geeft het je een historische sensatie. Ook op de dag dat de Tweede Wereldoorlog uitbrak, dachten mensen zo.