Laetitia Cherel & Marie-France Etchegoin. Abbé Pierre. La fabrique d'un saint. Allary Éditions, 2025.

 

Toen hij zestien was, schreef Henri Grouès met grote letters in zijn dagboek 'Ik wil een heilige worden!' Er was één obstakel: hij werd getourmenteerd door verliefdheid op een jongen van zijn eigen leeftijd. Aan het eind van zijn leven leek het streven om heilig te worden desalniettemin bijna gelukt. Hij werd, onder zijn naam Abbé Pierre, een van de geliefdste Fransen, hij kreeg in 2007 een begrafenis door de aartsbisschop van Parijs in de Notre Dame, en daarbij waren heel belangrijke politici en andere bekende Fransen aanwezig. Er werd al her en der aangedrongen op een zaligverklaring.

Hij heeft bij zijn leven dan ook prachtige dingen gedaan. Hij zat in de oorlog in het verzet, en na de oorlog zette hij zich onvermoeibaar en wereldwijd in voor de allerarmsten en de verdrukten. In de ijskoude winter van 1954 werd hij beroemd door de manier waarop hij wist te bereiken dat er miljoenen werden opgehaald om de talloze daklozen de winter door te krijgen. Daarna bleef hij in de ogen van bijna iedereen een positieve kracht in het (Franse) politieke leven.

Alleen, voor zoiets is ook belangrijk wat er na je dood gebeurt. En dat heeft de afgelopen jaren alle hoop op heiligheid doen vervliegen. In het afgelopen jaar verschenen er drie rapporten waaruit blijkt dat hij in ieder geval sinds 1970 tientallen vrouwen en meisjes, en ook een jongen, heeft aangerand en verkracht.

De onderzoeksjournalisten Laetitia Cherel en Marie-France Etchegoin schreven een bewonderenswaardige biografie over de man. Voor vorig jaar waren er al heel veel biografieën (en hagiografieën) over hem verschenen, maar zij zochten alles nog een keer goed uit, in het licht van wat we nu ineens weten.

Bewonderenswaardig is het om hoeveel onderzoek Cherel en Etchegoin in betrekkelijk korte tijd hebben gedaan – het eerste rapport dat als een slag bij heldere hemel verscheen was nu bijna een jaar geleden, in juli 2024, en dit boek verscheen in april 2025. Bovenop die rapporten hebben de journalisten nog veel  nieuws gevonden: dat het duidelijk is dat het Vaticaan, en heel belangrijke mensen in het Vaticaan, al sinds eind jaren '50 waren van de seksuele misstappen van Abbé Pierre. Dat hij zijn financiële administratie niet altijd op orde was en niet altijd helemaal duidelijk is waar de giften naartoe gingen. Dat hij ondanks zijn reputatie van verzetsheld er altijd antijudaïsche, op zijn minst aan het antisemitische grenzende ideeën op na heeft gehouden. 

Bewonderenswaardig is ook hoe ze dat allemaal in een heel gebalanceerd boek hebben weten te brengen. De verleiding is nu, zeker zo kort na de klap, natuurlijk om het beeld van Abbé Pierre 180 graden te draaien: hij was een verachtelijk monster dat ons tientallen jaren een rad voor de ogen heeft gedraaid. 

Cherel en Etchegoin doen dat niet. Ze laten in de eerste plaats de feiten voor zichzelf spreken. Er is ruimte voor – ook weer deels nieuwe – verklaringen van vrouwen die door Abbé Pierre zijn aangevallen. Daar hoeven de schrijvers niet veel aan toe te voegen. Maar er is ook ruimte voor de getourmenteerde jeugd die niets kan goedpraten maar sommige dingen misschien wel kan verklaren: de verknipte vader wiens zus haar man vermoordde, de zeer afstandelijke moeder, de eindeloze worsteling van de jonge Henri met zijn homoerotische gevoelens en zijn verlangen naar heiligheid.

Een lijn die Cherel en Etchegoin hebben proberen te trekken is dat uit die worsteling een soort gespleten persoonlijkheid is gekomen. In de jaren 50 werd Pierre Abbé, zo ontdekten ze, tijdens een reis door Amerika begeleid door een bewonderaar, Jacques Maritain, die er toen al achterkwam dat de geestelijke zich onmogelijk maakte door zijn afschuwelijke gedrag bij vrouwen – je kon hem letterlijk niet alleen laten met een vrouw:

« Chacun de nous a une face obscure» et « une face blanche » écrit Maritain. « Normalement, les deux ne forment qu'un tout » et sont « sous contrôle». Mais « chez le malade », chaque face « est plus libre d'aller à l'extrême de son côté. » 

Dat is een waarheid die heel moeilijk te vatten is – al weet ik niet zeker of die alleen voor een 'zieke' geldt. Pierre Abbé is iemand die meer kwaad heeft gedaan dan ik (hoop ik voor mezelf) maar die zeker ook meer goed voor de wereld heeft gedaan dan ik. 

Dat is geen simpel verhaal om te vertellen. Cherel en Etchegoin hebben het op briljante manier verteld: neutraal en tegelijkertijd 400 pagina's lang spannend. Dit is journalistiek op het hoogste niveau.