Met haar debuutbundel De dansvloer is van iedereen won Maaike De Wolf (1978) niet alleen de Herman de Coninckprijs 2025, ze introduceerde ook de uitdrukking 'beter loop je' in de poëzie.
Wat je hebt
Op je beste momenten schrijf je een gedicht en bestel je pizza
l’art pour l’art, staat op het bonnetje van de bezorger
de performance is – dat moet gezegd – vijf sterren waard.Beter loop je een ramp niet voor de voeten, denk je,
laat mij nou drinken in mijn lentehuid, mijn lentethee
je voelt hoe het leven verhevigt en het valt je zo mee dathet lichaam doorgaat waar het mee bezig was: een eisprong
stilstaan voor een supermaan boven de avondwinkel, motoren
trekken op, een geurherinnering aan een stad in euforie.Alles wat je hebt zit naast je op de bank te ademen
loopt kilometers door de stad, schrijft een zin, begint de dag
eet bastognekoeken met slagroom als ontbijtEr zit een e-smoker op de stoep in de zon, ze spuugt op straat.
Miljarden mensen laten iets achter als ze vertrekken: een kind,
stenen, handschrift, een vochtig doekje over de kraan.Wat je hebt zie je ramen lappen, zingen, mediteren, pillen slikken
theedoeken strijken, achter een kind aan rennen, huilen
op een bankje in het park, wat je hebt botst bijna
fronsend tegen je op.
Bij mijn weten was de eerste die over de constructie geschreven heeft, Maartje Lindhout. In Neerlandistiek schreef ze toen dat de uitdrukking 'sinds een paar jaar' onder jongeren gebruikt wordt. Zes jaar later, in 2021, schreven Kristel Doreleijers en Norbert Corver een artikel over het fenomeen 'adviserend beter' in Nederlandse taalkunde, waarin ze zeggen dat hij in 2019 in reclame-uitdrukkingen is gebruikt.
Maaike de Wolf is van 1978 en was dus ook 10 jaar geleden al geen jongere meer. Dat ze de uitdrukking hier gebruikt past waarschijnlijk bij het feit dat het gedicht heel duidelijk in de hedendaagse stad is gesitueerd, een plaats en tijd van lentethee en e-smokers.
Maar er is nog iets wat opvalt aan deze uitdrukking. Doreleijers en Corver hebben het zoals gezegd over een 'adviserend beter' en in hun artikel schrijven ze:
Zinnen met adviserend beter zijn directieve taaluitingen. De spreker wil met de taaluiting (taalhandeling) het gedrag van de hoorder sturen. Hij of zij wil de hoorder zo ver zien te krijgen dat deze het gedrag gaat vertonen dat in overeenstemming is met de propositionele inhoud van het directief (verzoeken, bevelen, vragen et cetera).
In dit geval denkt de je de zin echter, en omdat buiten de lezer van het gedicht niemand kennis heeft van deze zin moeten we wel concluderen dat de je hier het eigen gedrag wil 'sturen'. Die je is sowieso het centrale voornaamwoord, die zichzelf onmiddellijk op de beter loop je-regel aanspreekt met mij, maar dat in een laat imperatief, waarmee je juist iemand anders toestemming vraagt: de je wordt toestemming gevraagd dat ik iets kan doen, maar die je is dezelfde als de ik, in deze kleine passage van het gedicht.
Daar komt dan overheen dat de neiging groot is om je hier als een 'voetballers-je' te zien, als een manier om over zichzelf te praten zonder ik en mij te gebruiken. Gerrit Komrij was in de poëzie een grootverbruiker van dit soort je, en een paar jaar geleden zette Lucas Rijneveld het op een indrukwekkende manier in.
In dit geval wordt het beeld opgeroepen van iemand die zichzelf in een tijd van crisis toespreekt. 'Wat je hebt' is misschien wel een vreemde aan het worden, en wordt mede daarom op een nogal vervreemdende manier benoemd, zoals ook de verwijzingen naar degene die 'wat je hebt' heeft of heeft gehad, vervreemdend werkt. De je doet dat met alle moderne taalmiddelen die je ter beschikking staan. Alleen in een gedroomd moment van lenterust in een lentehuid met lentethee komt heel even ik naar boven.
Reacties