The Taming of the Shrew is een van de lastigste stukken van Shakespeare in onze tijd. Het stuk draait om het 'temmen' van Katharina, een sterke, onafhankelijke vrouw die door haar echtgenoot Petruchio met harde manipulatie wordt gedwongen zich te onderwerpen. Hoe kun je zo'n bevestiging van patriarchale onderdrukking en huiselijk geweld nu nog grappig vinden?
Het stuk is ingebed in een raamvertelling. Een dronkaard wordt wijsgemaakt dat hij een edelman is. Dat plaatst het ingebedde verhaal over dat temmen weliswaar wat verder weg – maar wat heeft dat eigenlijk te beduiden?'
Een van de hoofdpersonages in Kijk niet om! van Michelle van Dijk heet Kate. Haar geliefde heet Peter. Peter is tegelijkertijd haar baas, zij is zijn secretaresse. Nooit zal Peter zijn vrouw verlaten, dat is duidelijk – die vrouw wordt zelfs een collega van Kate, en toch blijft Kate altijd van Peter houden, toch neemt ze nooit een andere man, om écht een leven mee te beginnen.
Deze 21e-eeuwse Peter heeft niet veel nodig om deze 21e-eeuwse Kate te temmen.
Ook dit verhaal wordt verteld in een raamvertelling, of eigenlijk: in een quilt. Het raam van de quilt – de quilt top – bestaat uit beschouwingen door een classica waarin ze vaak verhalen over vrouwen uit de klassieke oudheid vergelijkt met gebeurtenissen in het heden – de relatie van de economen Heleen Mees en Willem Buiter, en die tussen Bill Clinton en Monica Lewinsky. Daarbinnen zijn panelen geplaatst die gaan over het verhaal van Kate – verteld als een toneelstuk – en die gaan over het eigen liefdesleven van de lerares. Ook zij heeft een relatie met een getrouwde man, maar zij neemt daarin, uiteindelijk, het heft in handen.
Zij temt bij wijze van spreken de man.
Het klinkt best ingewikkeld, maar dat is het helemaal niet. Het is vooral heel erg knap. Kijk niet om is een boek over wie er eigenlijk de baas is over ons verhaal, en dan vooral als ons geïnterpreteerd wordt als: de vrouwen. The Taming of the Shrew is natuurlijk ooit zelf ook al in een frame gezet, dat van de musical Kiss me, Kate, waarin de vrouw alleen uiteindelijk ook nog steeds getemd wordt. Ook Kiss me, Kate is een raamvertelling: het gaat om een groep acteurs die The Taming uitvoeren.
Michelle van Dijk zegt in het nawoord dat ze voor de quilt heeft gekozen omdat dit als een typisch vrouwelijke vorm wordt gezien – in de Oudheid weefde echtgenotes als Penelope al hun kleden. Ze wil de bestaande verhalen nemen over vrouwen – die uit de Oudheid, die uit latere perioden, die uit het heden – nemen en in haar eigen quilt plaatsen:
Je kunt de klassieken lezen, waarderen, bestuderen, bespreken, bekritiseren, maar we hoeven ze niet na te leven. Echt niet. We hoeven ook niet de originelen te verbieden of te veranderen: maar we moeten onze eigen verhalen zorgvuldiger vertellen.
Weef een nieuw kleed. Toon het klassieke bedrog aan en maak een nieuw verhaal zoals ook dit boek dat wil zijn - zonder enige vorm van bescheidenheid. Help de Penelope's van deze tijd zich te ontsluieren. Bevrijd ze uit hun rotsblok. Wegkijken is geen deugd meer.
Wegkijken en omkijken spelen ook een belangrijke rol in het boek. Omkijken is in sommige klassieke verhalen – Orpheus, de vrouw van Lot – gevaarlijk, je verandert. Maar niet omkijken is natuurlijk juist wat we nu wegkijken noemen – de erfenis waarmee we te maken hebben niet onder ogen zien.
Dat geldt voor grootse dingen als de erfenis van het patriarchaat, maar ook voor kleine, zoals het liefdesleven van een tante, of de lange geschiedenis die de lerares gaandeweg blijkt te hebben met haar minnaar, met Thijs. Je ontdekt gaandeweg hoe lang zij al vrij letterlijk naast Thijs te hebben geleefd, hoelang zij hem al heeft begeerd, zonder ooit echt het heft in handen te nemen.
Kijk niet om is een bijzonder rijk boek: rijk aan gevoelens, rijk aan gedachten, rijk aan inzichten.
Reacties