Wat is fascisme? De verwarring is voor mij alleen maar toegenomen na het lezen van Dit is fascisme van de politicoloog en journalist Rosan Smits. Volgens haar is fascisme een politieke strategie, en ze heeft het herhaaldelijk over 'het fascistische draaiboek', dat ze vervolgens stap voor stap uiteenzet. Een ideologie is het fascisme volgens haar niet, maar wat dan het doel is van de fascisten wordt daarmee onduidelijk. Ja, je kunt alle stappen doorlopen, en dan heb je de democratische rechtsstaat ontmanteld, maar wat wil je dan?
Een andere vraag is: waar bevindt dat 'draaiboek' zich dan? We kunnen toch niet aannemen dat Trump en Wilders (de belangrijkste onderwerpen van Dit is fascisme) letterlijk toegang hebben tot een handleiding. Op mij maakt het allemaal een geïmproviseerde indruk, al zijn de overeenkomsten die Smits aanwijst interessant en belangrijk. Ik zou zeggen: mensen die een bepaald doel hebben, komen daardoor automatisch op het fascisme uit.
Maar het is dus volgens mij van belang dat doel ook te analyseren. Zoals het ook belangrijk is om het fascisme, zoals Smits consequent doet, zozeer buiten onszelf te plaatsen. De fascist is de ander. Daardoor kun je hem herkennen en proberen te stoppen. Ze heeft het voortdurend over iedere fascist die altijd dit of dat doet, en het spreekt vanzelf dat je als lezer niet dit of dat wil doen.
Om het fascisme echt te begrijpen zou je volgens mij moeten analyseren waarom het aanspreekt bij zoveel mensen, in het verleden en in het heden. Wat in ieder geval de eerste stappen zo aantrekkelijk maakt, niet alleen voor een of andere domme massa van anderen, maar voor iedereen. Dat is een veel risicovoller project, je moet het kwaad van het fascisme veel meer recht in de ogen kijken. En erkennen dat je soms ook wel valt voor verschillende stappen van dat fascisme – zoals het kwaad in de ander plaatsen – omdat ze op de een of andere manier lekker zijn.
Je kunt alleen iets goed bestrijden dat je ook ten diepste begrijpt. Ik denk dat dit onze opdracht is en dat Smits ons niet veel verder brengt om dat te doen.
Reacties