Julia Ioffe. Motherland. A feminist history of modern Russia. From revolution to autocracy. HarperCollins, 2025.

 

Als kind trok Julia Ioffe in de jaren negentig met haar familie van Rusland naar Amerika. Later keerde ze nog een periode terug, als journalist, maar inmiddels heeft Poetin het land zo in zijn greep dat ze niet meer terug kan. 

Misschien heeft dat haar ertoe aangezet om het ontzagwekkende boek Motherland te schrijven, een 'feministische geschiedenis van Rusland', die begint aan het begin van de twintigste eeuw en eindigt in het heden. Het is ontzagwekkend om de enorme hoeveelheid onderzoek die er ten grondslag moet liggen aan het boek, om al die vrouwenlevens die Ioffe naar boven heeft weten te halen – niet alleen van vooraanstaande vrouwen zoals de dochter van Stalin of de vrouwen van Gorbatsjow en van Navalny, maar ook van onbekende vrouwen zoals in haar eigen familie; niet alleen van slachtoffers van het almaar voortdurende geweld tegen vrouwen, maar ook van de heldinnen – de vrouwen die meevochten in de Tweede Wereldoorlog, die als econoom het woord perestrojka muntten, die als pussy riot hun mond opentrokken. 

Motherland opent daarmee een nieuwe blik op Rusland, maar dat is niet de enige reden om het te bewonderen. Dat is ook de compositie die ervoor zorgt dat ik iedere pagina van dit dikke boek heb verslonden, de bijzondere manier waarop Ioffe voortdurend tussen al die verhalen heen en weer schakelt, zonder dat je het als lezer in de gaten hebt en zo een complete geschiedenis schrijft waarin ál die niveaus van werkelijkheid tegelijkertijd beschreven lijken te worden.

Rusland is een bijzonder land voor de feministische geschiedenis omdat de bolsjewieken stelden dat man en vrouw absoluut gelijkwaardig waren, dat ze gelijkwaardig mee moesten bouwen – ook in het werk – aan de opbouw van Rusland. Het is tegelijkertijd een land waar alles wat er ook maar een beetje naar vrouwenrechten zweemde, onder Poetin is afgeschaft: de belangrijkste taak voor vrouwen is weer ervoor te zorgen dat er veel kinderen geboren worden.

Het is een beeld van grote misere die Ioffe schetst – natuurlijk ook voor de mannen, die naar de oorlog moeten, en zich anders dooddrinken, want ook die mannen zouden waarschijnlijk gebaat zijn bij wat feminisme, en om te beginnen met een kennismaking met Ioffes boek. Niet alleen om iets te leren, maar ook om te laten zien tot wat voor grootse intellectuele prestaties in Rusland geboren vrouwen in staat zijn.