Nikos Kazantzakis. Alexis Sorbas. München/Zürich: Piper, 2005 ('Vios ke politia tou Alexi Zormpa', 1946)

Alexis Zorbas ziet weinig in taal; hij danst liever. Al helemaal houdt hij niet van boeken; hij leeft liever. Waarom zijn dertig jaar jongere baas, de verteller van dit verhaal, wel zoveel leest, begrijpt hij niet. Als Zorbas hem aan het eind van het boek vraagt naar de belangrijke vragen van het leven — wat is de zin van het bestaan en waarom moeten wij sterven? — moet de verteller toegeven dat hij het ook niet weet.

[Alexis Sorbas] verstummte ein paar Augenblicke, und plötzich legte er heftig los: »Wozu liest du eigentlich diese staubigen Schmöker? Zu welchem Zweck? Wenn sie dir nicht das sagen, was überhaupt?«

»Sie erzählen von der Ratlosigkeit des Menschen, der auf das wonach du fragst, nicht antworten kann, Sorbas.«

»Ich pfeife auf ihre Ratlosigkeit.«, rief er aus und stampfte mit dem Fuss auf.

Daarmee wordt Alexis Sorbas ('Zorba de Griek', maar dat is een slechte vertaling van de titel, vind ik) samengevat. Net als The last temptation, dat ik onlangs las, is ook deze roman misschien vooral interessant vanwege een personage achter de schermen: de schrijver, die zo duidelijk worstelt met de belangrijke vragen van het leven. Dit boek staat vol gedachten, en mogelijke keuzes die je kunt maken in het leven, en tweestrijd.

Dat de verteller uiteindelijk een keuze denkt te moeten maken die in ieder geval de mijne niet zou zijn, doet er niet eens zoveel toe. Aan het eind van het boek laat hij duidelijk blijken dat hij een leven zoals Sorbas leidt — zonder aarzeling overal opaf — verkieselijk vindt boven zijn eigen leven van contemplatie en boeken. Ik denk niet dat het ene beter is of slechter dan het andere. In dit boek hebben bovendien beide mannen soms iets afstotends, bijvoorbeeld als het gaat om hun idee van vrouwen. De verteller is te terughoudend of verlegen om ze te benaderen, maar Sorbas heeft alleen maar 'medelijden' met ze, wat zich uit in een voortdurende bereidheid om ze te troosten door met ze naar bed te gaan. Een echt vrouwelijke persoon die iets anders wil dan getroost worden komt in het boek niet voor.

Op de achtergrond, maar nauwelijks verborgen, speelt homoseksualiteit een rol. De verteller begint zijn verhaal met afscheid te nemen van een vriend die de Grieken in de Caucusus gaat bevrijden. Die vriend lijkt wel de grote liefde te zijn van de verteller — totdat deze gefascineerd raakt door de lichamelijkheid van Zorba . Belangrijker is nog een zijlijn in het verhaal, over Zacharias, een psychotische monnik die zijn klooster in brand steekt. De aanleiding daarvoor is dat een oudere monnik een veel jongere monnik heeft neergeschoten, waarbij heel sterk de suggestie wordt gewekt dat zich tussen die twee van alles heeft afgespeeld.

Ondertussen raak ik steeds gefascineerder door die Kazantzakis: wat een man was dat. Ooit wil ik in ieder geval ook het vervolg lezen dat hij schreef op de Odyssee