Atte Jongstra. Kristalman. Multatuli-oefeningen. Utrecht: De Arbeiderspers, 2012.

-
Ik heb weleens ergens gelezen dat een klassieke roman juist daardoor klassiek heet omdat hij steeds weer op een andere manier gelezen kan worden. Het fijne van een literaire traditie is dan dat je als lezer dat genoegen kan smaken: hetzelfde werk soms ineens op een heel andere manier zien.

Wat dat betreft hebben we in Nederland maar een beperkte literaire traditie. Voor wat de negentiende-bestaat die eigenlijk maar uit één man: Multatuli.De letterkundeprofessor Söteman zag een gecompliceerde, ingenieuze structuur als hij naar het oeuvre keek; de columnist Hugo Brandt Corstius zag in Multatuli de 'eerste columnist'. En nu komt de grillige schrijver Atte Jongstra laten zien dat Multatuli juist een grillige schrijver is, een 'kristalman' die de veelvormigheid van de werkelijkheid weerspiegelt in een af en toe volkomen ondoordringbaar oeuvre.

Het mooie is: ik geloof ze alle drie en niet alleen omdat Söteman het vooral over Max Havelaar heeft, Brandt Corstius over de Ideen en Jongstra over de Millioenen-Studiën. Wat ze zeggen is tegenstrijdig en toch alledrie waar over het hele werk.

Dat Jongstra je zomaar een heel nieuwe manier aanreikt om Multatuli te lezen, is niet de enige reden waarom Kristalman zo'n mooi boek is. Het is ook de onbekommerde grilligheid van Jongstra's eigen boek, het enthousiasme waarin hij zich in allerlei onderwerpen stort, die soms (biljarten) maar heel weinig met Multatuli te maken hebben, de manier waarop hij laat zien hoe zo'n onsystematische kijk op de werkelijkheid soms oneindig veel nauwkeuriger is dan een systematische. Hij onderneemt soms zelfs halfhartige pogingen tot systematiek — dan oppert hij ineens om alle kleurennamen in het oeuvre te gaan tellen, omdat hij het idee heeft dat Multatuli zo weinig zinnelijk is in zijn beschrijvingen &mdash:, maar zo'n idee geeft hij dan net zo gemakkelijk ineens weer op.

Het boek is daarmee ook een aanstekelijk boek: mens, durf je toevallige interesses na te jagen. Ga gewoon boren waar je interesses liggen en schroom niet om tijdens het boren ineens ook een zijstap te nemen.

Aan het eind van het boek zegt Jongstra dat het een van zijn bedoelingen is om mensen weer Multatuli te laten lezen. Daar slaagt hij vast in met Kristalman. Maar bij mij is er nog iets anders gelukt: ik wil ook meer Jongstra lezen.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Het eerste kwart: Lize Spit, Het smelt

-
Afbeelding
Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...
Meer lezen

Jan Oegema, Keizersdrama. Lucebert opnieuw, 2024

-
Afbeelding
  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...
Meer lezen

Freek Van de Velde. Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving. Lannoo Campus, 2024.

-
Afbeelding
Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...
Meer lezen