Michel Houellebecq. La carte et le territoire. Paris: Flammarion, 2010.

Als Michel Houellebecq echt een visionair is, ziet het er somber voor hem uit.In zijn boek Plateforme beschreef hij een terroristische aanslag door moslims nog voordat 11 september had plaatsgevonden. Sindsdien geldt Houellebecq voor sommigen als iemand die in de toekomst kan kijken, maar in zijn nieuwe roman wordt een schrijver die Michel Houellebecq heet en boeken zoals Plateforme geschreven heeft, op een gruwelijke manier vermoord - en dat, zo blijkt alleen maar om het geld. Want eigenlijk gebeuren alle misdaden om geld, zo bedenkt een van de politieagenten die met de 'zaak Houellebecq' bezig is.

In La carte et le territoire worden allerlei thema's aangeroerd. Er is op het (Franstalige) Internet dan ook al heel veel over te lezen, maar het wekt meestal de indruk dat de schrijver niet zo goed raad weet met de grote veelheid aan thema's: hoe moeilijk het is om contact te maken; dat alles in de huidige Westerse maatschappij op de een of andere manier 'werk' is; dat Frankrijk over enkele decennia een toeristisch oord zal zijn, waar authentieke limouzijnse ontbijtjes zullen worden geserveerd aan Aziatische toeristen, en ga zo maar door.

Ik werd vooral getroffen door het thema verhalen tegenover beelden interessant. Negen jaar geleden vroeg ik me af waarom Houellebecq bij zijn verhaal Lanzarote ook een boekje met foto's moest opnemen. Nu heb ik eindelijk antwoord: in dit boek zegt de al iets oudere Houellebecq - het verhaal speelt zich grotendeels af in het komende decennium - dat hij niet meer in verhalen gelooft en des te meer in beelden. Dat verklaart dan misschien ook waarom zijn nieuwe hoofdpersoon een beeldend kunstenaar is, waarvan Houellebecq met zoveel plezier in zoveel detail alle projecten beschrijft, of waarom Houellebecq zelf zijn roman La possibilité d'une île heeft willen verfilmen. Ik begrijp nu ook waarom ik bij Houellebecqs eerdere boeken vaak het gevoel had dat ik iets niet snapte (zie bijvoorbeeld ook wat ik noteerde over Plateforme): ik was teveel op zoek naar het verhaal, en zag te weinig de beelden.

Het allereerste beeld dat in La carte et le territoire wordt beschreven is een schilderij dat de hoofdpersoon, de schilder Jed Martin, probeert te maken over een bijeenkomst waarin Jeff Koons en Damien Hirst de moderne kunst onderling verdelen. Koons neemt het lichte, ironische en goudgerande voor zijn rekening, Hirst het macabere en het duistere. Het lukt Martin niet om dat schilderij te maken, misschien omdat het hem niet lukt om die twee dingen in één beeld te verenigen. Precies dat is Houellebecq wel gelukt, vind ik: één beeld maken dat soms grappig is en dan weer wanhopig, soms keihard en dan weer teder en zacht, soms oerlelijk en dan weer verblindend mooi.