Wisława Szymborska. Mi inventas la mondon / Obmyślam świat. UEA, 2015

 

Zoals ik niet vaak naar klassieke muziek luister als die wordt uitgevoerd op pakweg een saxofoon of een ander moderner instrument, zo lees ik zelden poëzie in vertaling. Volkomen onterecht is dat, een bizar vasthouden aan een idee van authenticiteit waar ik eigenlijk niet in geloof. Maar ik weet niet of dat ooit gaat veranderen.

Voor dichters als Wisława Szymborska maak ik wel een uitzondering. Ik ken helemaal geen Pools en moet het dus met vertalingen doen als ik iets wil opvangen van haar werk. Bovendien kan zij het hebben. Zoals Bach nog genietbaar is als je het op een mondfluit blaast, zo kan Szymborska geloof ik iedere vertaling aan. Of ze een dichter is van woorden, of van mooie zinnen, kan ik niet zeggen, maar ze is een dichter van ideeën en gedachten en manieren om naar de wereld te kijken.

Mi inventas la mondon biedt een ruime selectie uit Szymborska's verzamelde werk in het Esperanto. Het zijn vooral vertalingen door Polen, en volgens mij zijn het goede vertalingen. Ze leveren over het algemeen goede gedichten op (die uit de eerste bundels hebben soms een wat gewrongen taalgebruik, maar ik veronderstel dat dit getrouw is aan het oorspronkelijk werk).

Wat me opvalt: hoeveel gedichten gaan over iets dat er net niet is, of nog niet is. Er is een beroemd gedicht waarin een straattafereeltje wordt beschreven vlak voordat er een aanslag is – alles is volkomen vredig, en juist doordat je als lezer weet wat niemand weet, voel je de spanning. Eerder in het werk is er een gedicht over Adolf Hitler als schattige baby in een respectabel dorp – dat heeft een soortgelijk effect. Net als, op een bepaalde manier, een gedicht over 11 september, dat een moment kiest dat de mensen al wel uit het raam gesprongen zijn, maar nog niet de grond hebben geraakt. 

Dat laatste gedicht gaat ook over de afstand die de schrijver heeft – ze verklaart dat ze die mensen geen beter lot kan geven dan door de slotzin van het gedicht niet te schrijven. En dat is misschien wel wat Szymborska voor alles biedt: afstand. De dichteres van de afstand – die dus ook best de afstand van de vertaling kan verdragen.

Neem een betrekkelijk vroeg gedicht als Twee apen van Brueghel (ik geef de Poolse versie, de Nederlandse vertaling en de Esperanto-vertaling, de eerste twee heb ik op het internet gevonden):

Dwie małpy Bruegla

Tak wygląda mój wielki maturalny sen:
siedzą w oknie dwie małpy przykute łańcuchem,
za oknem fruwa niebo
i kąpie się morze.

Zdaję z historii ludzi.
Jąkam się i brnę.

Małpa, wpatrzona we mnie, ironicznie słucha,
druga niby to drzemie -
a kiedy po pytaniu nastaje milczenie,
podpowiada mi
cichym brząkaniem łańcucha.

Twee apen van Bruegel

Zo ziet mijn grote eindexamendroom eruit:
twee apen zitten aan de ketting voor het raam,
buiten waait de hemel voorbij
en baadt de zee.

Ik leg examen af in de geschiedenis van de mensen.
Ik stotter en modder.

De ene aap, die me aanstaart, luistert ironisch,
de andere doet alsof hij dut –
maar wanneer op een vraag een stilte volgt,
zegt hij me voor
met een zacht gerammel van zijn ketting.

Du simioj de Bruegel

Tiel aspektas mia granda ekzamena sonĝo
sidas en fenestro du simioj alforĝitaj per ĉeno,
post fenestro flugas la ĉielo
kaj banas sin maro. 

Jen demando pri l'historio homa.
Mi balbutas kaj vadas. 

Simio, kroĉinta la okulojn al mi, ironie aŭskultas,
alia ŝajne dormetas–

kaj kiam post la demando komenciĝas silento,
ĝi sufloras al mi
per mallaŭta tintado de l'ĉeno

 Mensen stotteren en modderen als ze grote vragen krijgen voorgelegd, bijvoorbeeld over de geschiedenis van de mensheid, maar ze hoeven alleen maar te luisteren naar de ironische aapjes – die onze voorouders zijn, die we aan de ketting hebben gelegd.