Alexei Navalny. Patriot. A Memoir. Penguin, 2024

 

Het is bijna een jaar geleden dat Aleksej Navalny in een gevangenis in Siberië werd vermoord. Jarenlang had hij opgestaan tegen het regime van Poetin, jarenlang werd hij daarvoor in de gevangenis vastgehouden, onder steeds erbarmelijke omstandigheden – en nog wist hij onder andere via advocaten berichten naar de buitenwereld sturen waarin hij de moordenaar Poetin en zijn schanddaden aan de schandpaal nagelde. En ondertussen zijn eigen aanhang probeerde een hart onder de riem te steken: kom op, geniet van het leven, maar zeg nee.

Uiteindelijk wist de junta hem dan toch te raken, bijna een jaar geleden.

In de gevangenis, en eigenlijk al sinds agenten van Poetin hem hadden geprobeerd te vergiftigen, werkte Navalny aan een boek. Het had een autobiografie moeten worden, maar eindigde, door de omstandigheden uiteindelijk in een gevangenisdagboek. Tot zijn eigen ergernis, want gevangenisdagboeken waren er al genoeg. 

Toch is dat gevangenisdagboek, nu het tweede deel van Patriot, het boek dat de uitgever in oktober vorig jaar, dus iets meer dan een half jaar na de moord, samenstelde, op zich al indrukwekkend. Dat komt onder andere door de data, in 2021, 2022, 2023 – data die de lezer zich nog kon herinneren. Toen zat Navalny dus in een cel waar hij blij was als hij van komkommers een salade kon maken, als hij een pen en papier had om aantekeningen te maken, als zijn celgenoten eens niet de hele dag de tv aan hadden staan, als hij zelf thee kon maken en niet de zoete troep hoefde te drinken uit de kantine. 

Maar het is ook indrukwekkend door Navalny's eigen houding. Hij meet zichzelf een houding aan waardoor de ellende hem niet raakt, probeert het goede te zien, ook in zijn bewakers, en blijft grapjes maken. Als hij eind 2023 geen brieven meer krijgt van zijn vrouw, omdat die allemaal 'misdaden' zouden bevatten volgens de gevangenisfiguur, schrijft hij:

I wrote to her saying: "Yulia, stop preparing crimes! Instead, cook some borscht for the kids."

However, she can't stop. She carries on inventing new crimes and keeps writing to me about them in her letters.

Ook het eerste deel van het boek, dat het begin bevat van de autobiografie is overigens in allerlei opzichten de moeite waard. Hij schrijft bijvoorbeeld onverbloemd over hoeveel spijt hij heeft van zijn oorspronkelijke bewondering voor Jeltsin, de man die uiteindelijk Poetin aan de macht heeft geholpen. Hij schrijft niet, of minder expliciet, over de periode waarin hij, Navalny, zelf zich liet verleiden tot bijvoorbeeld bedenkelijke uitspraken, bijvoorbeeld over Georgiërs – maar het lijkt mij niet uitgesloten dat dit onderwerp nog moest komen, want je kunt hem niet verwijten dat hij zichzelf niet kritisch tegen het licht houdt.

Je merkt in het boek ook wat een gevoel voor imago en voor sociale media hij had. Zijn eigen bewustzijn van wat het beeld met je doet, zet hij ook in de schijnwerpers. Als hij wordt gearresteerd, krijgt hij het bijna even te kwaad, maar:

"Hell, no, I thought. You're not going to get footage of 'Navalny crying in the police truck after his arrest.'"

En tegen het eind, als hij nadenkt over hoe het gaat met zijn boek observeert hij dat de uitgever blij mag zijn als hij vermoord wordt:

The book's author has been murdered by a villainous president; what more could the marketing department ask for?

Af en toe komt bij de verwende westerse lezer heel even de gedachte op dat Navalny zichzelf wel wat mooi afschildert. Tot je beseft dat hij wel degelijk door een gewetenloze president is vermoord. En in de jaren daarvoor in barre omstandigheden een boek heeft geschreven. Dat hij dat allemaal niet had hoeven doen, dat hij zijn boek ook in Duitsland had kunnen schrijven, nadat hij was genezen van de vergiftiging, en dan van de recettes had kunnen leven.

Yulia zet de strijd nu trouwens voort. In een eigen recente video vraagt ze aandacht voor de voormalige advocaten van Navalny, die nu zelf in de gevangenis zitten omdat het advocatenwerk dat ze voor Navalny deden door het regime als 'extremisme' wordt bestempeld. 

Dat gebeurt allemaal echt, en het gebeurt nu. We kunnen Aleksej Navalny echt nog even niet vergeten.