las!

Er zijn weinig keizers uit de oudheid die we zo intiem kennen als Marcus Aurelius. Dat komt doordat hij een geschrift heeft nagelaten waarvan je redelijker wijs kunt vermoeden dat hij het schreef voor zichzelf, een soort dagboekje met vermaningen om tijdens alle gedoe (keizer zijn betekent: te maken hebben met gedoe) de stoïcijnse wijsheid te blijven beminnen. Daarnaast hebben we dan ook nog een uitgebreide en redelijk openhartige correspondentie tussen Marcus en zijn leermeester. We kennen niemand zo intiem en toch spat de wanhoop van de pagina's van deze biografie die Antoon van Hooff van Keizer Marcus schreef: hoe krijg ik deze pagina's toch gevuld? Hij haalt er van alles en nog wat bij — tijdgenoten van Marcus die een mening hadden over het leven, Van Hooffs eigen moeder die ooit op school een boekje over heiligen had gelezen, en wat niet al. Sommige van die dingen zijn op zich nog wel interessant ook, mar omdat je de indruk hebt dat ze vooral de bladzijden moeten vullen,

Wanneer je een Italiaan de titel van een klassieker noemt die je aan het lezen bent — I promessi sposi, Hamlet, les misérables — roept hij uit 'Bello!', en gaat weer verder met het gesprek. Het is een beetje zoals Amerikanen aan iedere vreemde vragen 'How are you today?': je kunt zeggen dat het maar een kreet is, dat het oppervlakkig is, dat het de spreker niet werkelijk diepgravend interesseert. Maar het is, hoe vluchtig ook, toch ook een teken van respect. Voor de vreemdeling van de Amerikaan. Voor het boek van de Italiaan. Da una notte all'altra is een boek waarin de journalist en schrijver Carlo Fruttero aan het eind van zijn leven over een aantal boeken 'Bello!' roept. Het boek heeft de losse structuur van een fragmentarisch gesprek tussen twee naamlozen over boeken. Na 1 of 2 pagina's gesprek volgt dan een samenvatting van een boek, van eveneens 1 of 2 pagina's. Veel wordt er over ieder van die boeken niet gezegd. Een samenvattinkje van de

Sommige mensen lezen om zich te identificeren – ze hebben bijvoorbeeld een gebroken been en lezen dan over iemand die ook zijn been gebroken heeft. Dat motief heb ik niet, ik heb slechts zelden het idee dat ik een boek mooi vind omdat ik me zo goed in de protagonist of in de schrijver kan verplaatsen. Bij Hallo muur  had ik dat gevoel van identificatie veel meer. Terwijl mijn achtergrond een heel andere is – mijn ouders zijn niet gescheiden, mijn vader is geen alcoholist – en mijn geschiedenis ook een heel andere – ik heb wel gestudeerd, ben niet zwaar aan de drank gegaan, heb geen kinderen, en ben ook geen podiumdichter geworden. Toch had ik op een wonderlijke manier het idee dat ik me in Erik Jan Harmens, de hoofdpersoon van deze roman, kon verplaatsen. Voor een deel komt het misschien doordat hij ongeveer even oud is als ik en zijn leven dus in ieder geval in tijd en ruimte tamelijk parallel is. Maar het komt vooral door een toon, een manier van naar de werkelijkheid kijken, die

Douglas is een man van wie je alleen kunt houden als je binnenin hem zit: iemand die te goed weet hoe het allemaal moet, iemand die zich ergert aan gezinsleden die het verkeerd doen, iemand die denkt dat hij waardering niet hoeft te uiten omdat die vanzelf spreekt. Iemand zoals u en ik. Aan het begin van  Us  vertelt zijn vrouw Connie hem dat ze niet gelukkig is, dat ze als hun zoon na de zomer het huis uit gaat, zelf ook naar elders wil vertrekken. Ze zullen alleen de zomervakantie nog samen doorbrengen, op een door Douglas georganiseerde Grand Tour door Europa. Die vervolgens faliekant dreigt te mislukken. Us heeft in de verte iets van een romantische komedie, zo'n verhaal waarin het mis is tussen twee personen en het uiteindelijk allemaal goed lijkt te komen. Hoewel het uiteindelijk niet allemaal goed komt, althans, niet tussen de personen van wie je verwacht dat het ze het allemaal wel goed zullen maken. Het is af en troe grappig op de manier waarop Engelse boeken grappig k