las!

In Harnas van Hansaplast maakt de lezer kennis met een rusteloze geest, een vertelster die zich voortdurend door van alles en nog wat laat afleiden en dan onbekommerd zijwegen inslaat. Haar psychiater noemt haar daarom een HSP, een Hoog Sensitief Persoon, en dat wekt haar onvrede. Ze schrijft dan: Toegegeven, ik ben geboren met wijd open zenuwen zodat alles spijkerhard en ongefilterd bij me binnenkomt en me soms achterlaat in een staat van hulpeloosheid. Laatst nog zag ik een rustieke mand vol gedroogde varkensoren open en bloot in de dierenwinkel staan. In elk oor bevond zich een gat waar je met gemak een vinger doorheen kon steken, een restant van het oormerk. Ik voelde aan mijn oorbellen en ging ter plaatse van mijn stokje. En weg zijn de varkensoren, en ze komen nooit meer terug. De vertelster deelt dit lot met haar broer Barend, op wie deze hoogsensitiviteit alleen op een andere manier heeft ingewerkt: hij heeft zich de laatste twintig jaar van zijn leven, voor hij op z...

  Als ik eerlijk ben, kon ik de dreun in februari 2018 niet goed navoelen. Ik kende  Lucebertkenners, en ik kon zien hoe ontdaan ze waren door het nieuws dat de dichter tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland fascistische en antisemitische taal had uitgeslagen in brieven aan een Amsterdams meisje. Maar waarom ze zo ontdaan waren, dat kon ik toch niet goed navoelen. Jan Oegema was een van de ontdanen. Niet een die ik ken, maar iemand die duidelijk in diezelfde kring zat. Iemand voor wie Lucebert niet alleen een groots dichter was maar kennelijk ook iemand aan wie je grootse morele kwaliteiten moest toeschrijven, een ziener, ook in politicis.   Hij heeft nu van de dreun iets heel opmerkelijks gemaakt: een studie van Lucebert, zijn zoveelste studie van het oeuvre van de dichter, maar nu een met nieuwe ogen. De ogen die de antisemitische woorden ook hebben gezien. Oegema laat zien hoe precies die onthulling het voor hem mogelijk maakt om met name het late werk van de dich...

Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de oervorm van de fictie het spel is, het kinderspel: "Jij was de vader en ik de moeder." Je bedenkt iets, en je bedenkt samen iets. In die oervorm is er nog geen onderscheid tussen spreker en luisteraar, je bouwt samen aan dat presens historicum. Het kinderspel is het structurerende element van Lize Spits roman Het smelt. Het gaat daarbij om gruwelijke spelen – maar niemand heeft gezegd dat kinderspel alleen maar gezellig samen een huisje bouwen van Lego is. De titel verwijst naar een raadsel dat Eva, de vertelster in het verhaal, aan andere meisjes opgeeft. De bedoeling van het raadsel is dat die meisjes het niet raden en dat ze daarvoor dan gestraft worden, bijvorbeeld doordat ze hun kleren uitdoen. Het is een raadsel waarbij een geheimzinnige situatie wordt geschetst en de deelnemers door ja/nee -vragen te stellen moeten reconstrueren wat er nu precies gebeurd is. Zoals Eva aan het einde iedereen in haar geboortedorp straft door h...

In de negentiende eeuw ging veel literatuur over de vraag of iemands gedrag verklaard moet worden uit diens biologische herkomst of uit diens omgeving. Romans waren experimenten: wat gebeurt er met iemand als je hem (of soms haar) in bepaalde extreme omstandigheden verplaatst? En hoe kan een familie gaandeweg degenereren? Veel van zulke boeken worden er in de 21e eeuw niet meer geschreven, het begrijpen van menselijk gedrag staat sowieso niet meer zo hoog op de agenda, maar ze zijn er nog wel. Met  De tolk van Java,  in ieder geval in de Nederlandse letteren, als een hoogtepunt. Het boek heeft al een negentiende-eeuwse ondertitel: Waarin de herinneringen van een kamerolifantje, de memoires van een oorlogstolk gehamerd op een schrijfmachine, onderbroken met verhalen brieven en gemopper van de oudste zoon, becommentarieerd door zijn broer. Die ondertitel verraadt bovendien een negentiende-eeuwse structuur (ook ongebruikelijk, hoewel je hem ook bijvoorbeeld nog in  Oorlog en...