las!

Vonne van der Meer is een meester in de alledaagse sensualiteit. In haar verhalen is er soms maar weinig nodig om iemand lichamelijk helemaal in de war te laten raken. Het zesde verhaal in de bundel De avondboot (2001) is daarvan een heel goed voorbeeld. Een man gaat met zijn uitgebreide gezin – vrouw, kinderen, kleinkinderen – naar een huisje in Vlieland, maar door parkeerproblemen moet hij hen voor laten gaan. Hij neemt de volgende boot. Terwijl hij wacht op de bus naar die boot, ontmoet hij een vrouw met een paraplu. Als ze instappen, probeert hij haar paraplu in de klappen, maar snijdt zichzelf daarbij. Gezeten in de bus neemt de vrouw zwijgend haar vinger in haar mond: ze moet wel zwijgen natuurlijk, op die manier. Nadat ze zijn uitgestapt, verliest hij haar vrijwel meteen uit het oog. Zijn hele vakantie gaat vervolgens heen met een zoektocht naar die vrouw. Minnaar Een paraplu, een vinger in haar mond, en elders in het verhaal stopt de vrouw van de man ook nog eens ...

  Het is onmogelijk om Psychopompe  van Amélie Nothomb te lezen en niet  gefascineerd te raken door vogels. Vooral in de eerste helft van het boek meet ze haar eigen fascinatie, van kindsbeen af, breed uit. Ik heb zelfs een nieuw woord geleerd: engoulevent oreillard, de grote nachtzwaluw (ook in het Nederlands een nieuwe vogelnaam geleerd). Dat is haar lievelingsvogel, precies doordat hij niet hele mooi is, maar wel fascinerend zingt en vrijwel zijn hele leven in de lucht doorbrengt: daar eet en drinkt hij het liefst. Als Nothomb geen mens was, zou ze een vogel willen zijn. Niet omdat ze zo vrij zijn, want ze gelooft daar niet in, dat vogels vrij zijn. Het is haar vooral te doen om dat vliegen. Nu ze dat niet kan, legt ze uit, heeft ze gekozen voor het schrijven: dat is even gevaarlijk want je kunt minstens even hard vallen: L'écriture comporte l'énorme péril de la chute, parce qu'elle est un vol. (...) Il y est question d'un équilibre si précis qu'on s'écroule ...

  Rainer Maria Rilke was niet alleen een van de meest invloedrijke Duitse dichters van de afgelopen anderhalve eeuw (hij werd geboren in 1875), maar waarschijnlijk een van de meest invloedrijke dichters überhaupt. Ik denk in ieder geval dat er geen dichter is geweest die zo'n grote invloed heeft gehad op pakweg de Nederlandse poëzie als hij. In het Duitse taalgebied is hij bovendien het onderwerp geweest van heftige polemiek. Adorno vond dat Rilke (die in 1926 overleed) met zijn verzen het nazisme had voorbereid. Heidegger bewonderde hem zeer, al was dat natuurlijk niet meteen een tegengif tegen die verdenking van nazisme. Daar komt bij dat Rilke onder andere ook een groot talent heeft gehad om een beeld van zichzelf neer te zetten als een wereldvreemde dichter, iemand die vooral in contact stond met het allerhoogste, de poëzie. In haar nieuwe biografie laat de Duitse literatuurhistorica Sandra Richter een ander beeld zien: dat van iemand die alles in zijn leven inzette voor het we...

Geert Wilders is van alles, maar hij is ook een intrigerend fenomeen. Zo iemand waarvan je je onder andere kunt afvragen: hoe doet hij dat toch? Hoe is het mogelijk dat hij politiek maar blijft overleven – dat hij regelmatig fouten maakt waarvoor anderen zouden worden afgestraft, terwijl hij maar blijft zitten en momenteel nog altijd de grootste partij van Nederland leidt is. De neerlandicus Robbert Wigt, die eerder een boek schreef over Mark Rutte, komt nu met een boek over de 'overtuigende taal' van Wilders. Daarin speelt Rutte trouwens weer een rol, als de enige die het de afgelopen decennia is gelukt om Wilders van zich af te slaan, de enige die aan Wilders gewaagd was. Is Wilders taal overtuigend? Opvallend is dat op de ene plaats in Wigts boek de theaterdocent Marijn Moerman zegt dat Wilders meer een debater is dan een speecher, terwijl verderop het Denk-Kamerlid Van Baarle zegt 'Met Wilders heb je eigenlijk geen debat.' Beide hebben gelijk: als Wilders ...

 De liefde is een spiegel, waarin de geliefden vooral zichzelf zien. Aan het begin van Chéri  staat de man voor de spiegel en bewondert zijn eigen jeugd en schoonheid: Il se tenait devant un miroir long, appliqué au mur entre les deux fenêtres, et contemplait son image de très beau et très jeune homme, ni grand ni petit, le cheveu bleuté comme un plumage de merle. Aan het eind van het boek ziet de vrouw zichzelf per ongeluk ook in de spiegel: Une vieille femme haletante répéta, dans le miroir oblong, son geste, et Léa se demanda ce qu'elle pouvait avoir de commun avec cette folle. Chéri  is het verhaal van een vrouw van rond de vijftig met een dertig jaar jongere man, het verhaal van een verboden liefde, al trekken de twee zich van die verboden niet veel aan, net zo min trouwens als de andere personages, maar vooral het verhaal van een onmogelijke liefde.  Vooral de aantrekkingskracht van Chéri voor Léa is tegelijkertijd heel invoelbaar en onbegrijpelijk. Hij gedraag...

Wie de besprekingen van Eilandgasten van 26 jaar geleden leest, ziet af en toe teleurstelling. Ja, Vonne van der Meer had zich in de decennia ervoor leren kennen als een een meesterlijk schrijver, en de verhalen in Eilandgasten waren stuk voor stuk uitstekend geschreven. Maar ze eindigen allemaal goed, ze omarmen het leven. Het meisje dat naar Vlieland gaat met de gedachte dat ze misschien abortus moet plegen, ziet er uiteindelijk vanaf. De oudere man die de zee in wil lopen, doet dat net zo goed nadat hij is meegesleept door zijn pogingen zoveel mogelijk sporen na te laten van levenslust om zijn zelfmoord een ongeluk te laten lijken. De vraag is dan: waarom zou literatuur altijd de donkere zijden van het leven moeten laten zien? Is dat niet kitscherig? De recensenten vonden de verhalen soms zelfs braaf, maar is het niet net zo braaf om al je personages in het ongeluk te storten omdat de literaire mores dat nu eenmaal voorschrijven? Tegelijk moet ik toegeven dat het mooiste ...

  Le jeune homme  is een kort verhaal tussen twee kaften– het boekje telt maar zo'n 90 pagina's – maar dan wel een kort verhaal dat meer vertelt dan menige dikke roman. Het is een verhaal over het misbruik dat schrijvers maken van hun omgeving. In dit geval is de ik- persoon een schrijfster die een relatie aangaat met een bijna 30 jaar jongere student, om een boek te kunnen schrijven: C'est peut-être ce désir de déclencher l'écriture du livre – que j'hésitais à entreprendre à cause de son ampleur – qui m'avait poussée à emmener A. chez moi boire un verre après un diner au restaurant où, de timidité, il était resté quasiment muet. De schrijfster vertelt nooit wat ze nu zo aantrekkelijk vond aan de persoon A. Het lijkt haar vooral te doen te zijn geweest om allerlei aspecten van de situatie waarin ze met hem verkeerde. In de eerste plaats bracht hij haar terug in haar eigen studententijd. A. studeert in Rouen, net als de schrijfster zelf ooit, dertig jaar eerder. ...

  Een definitie van experimentele poëzie is: poëzie die je moet ervaren. Je moet er geen verhaaltjes over schrijven, geen boodschap uit proberen te destilleren, het is geen puzzel die je moet oplossen, het is iets dat je over je heen moet laten komen. In de bibliofiel uitgegeven bundel Suffisant lecteur  laat Tonnus Oosterhoff de lezer het kwatrijn ervaren. De bundel staat vol kwatrijnen, meestal meerdere op een pagina. Die kwatrijnen hebben soms met elkaar te maken, en soms niet. Sommige kwatrijnen staan op verschillende pagina's, soms met een kleine wijziging en soms niet. Ze gaan nergens over, en als ze toch ergens over gaan, dan is het de taal. In de taalkunde bestaat het idee van de intuinzin: als je woord voor woord de zin 'schepen vergaan in een storm zijn zelden verzekerd' leest, voel je bij het woord zijn  even een schokje: de zin blijkt heel anders in elkaar te zitten dan je tot dan toe dacht. In Suffisant lecteur  staan intuinkwatrijnen, bij iedere regel k...

  De redding is een non-fictienovelle. Judith Koelemeijer is een van de Nederlandse auteurs die 'literaire non-fictie' schrijft, en met dit korte boek laat ze zien wat het kan betekenen.  Het is een verhaal met de opbouw en structuur van een novelle: twee hoofdpersonen aan het zelfde drama worden gevolgd: Leah, die op weg naar een filosofische lezing, nog heel even in haar auto stapt om het parkeerbonnetje zichtbaar neer te leggen en dan tot haar verbijstering merkt dat die auto vanzelf langzaam de gracht in glijdt. Mirjam, die op weg is naar diezelfde lezing en als ze ziet dat een auto bijna het water in rijdt, voelt dat ze moet  springen, de persoon in die auto moet redden. Die verhalen spiegelen zich in elkaar en komen uiteindelijk bij elkaar. Bovendien vlecht Koelemeijer door het spannend vertelde verhaal van de redding ook nog eens allerlei herinneringen van beide vrouwen: aan eerdere keren dat ze bijna verdronken, aan eerdere keren dat ze voor iemand opkwamen. In 20...

  Krekel  van Annet Schaap zal nog lange tijd gelezen worden, en dus is er genoeg tijd om het op andere manieren te lezen, maar nu, in het jaar van verschijnen is het waarschijnlijk lastig om het op een andere manier te lezen dan als een boek waarin gender een belangrijke rol speelt. Zowel Mariken Heitman in De Groene  als Marie-José Klaver in Tzum  maken het tot een belangrijke component van hun besprekingen. En wat wil je ook, met een boek waarvan de hoofdpersoon Eliza op de eerste bladzijden als jongetje vermomt de wereld tegemoet treedt. Eliza wil haar broers redden die door een boze stiefmoeder omgetoverd zijn in zwanen. Ze neemt daartoe haar kleine broertje Krekel onder haar arm. Heel makkelijk weg komen ze niet, zo'n twee derde van het boek rennen ze heen en weer tot ze eindelijk kunnen aanmonsteren op een scheepje dat ze naar de Witte Kliffen moet brengen, waar ze haar broers zelfgebreide brandneteltruien kan omgooien. Krekel  is een verhaal en zeker gee...

  'Een keuze uit eigen werk', staat op het omslag van Vonne van der Meers bundel  De verhalen  uit 1997. In boekvorm waren er op dat moment twee verhalenbundels van de schrijver verschenen: het debuut  Het limonadegevoel & andere verhalen  in 1985 en  Nachtgoed  uit 1993. Die bundels zijn allebei bijna integraal opgenomen in  De verhalen . Uit  Limonadegevoel  is het verhaal 'Rook' weggelaten, dat gaat over een regisseur die te maken krijgt met een stalkster, en uit  Nachtgoed  'Een man uit München', over een vrouw die zich in een vreemde stad verheugt op een theateravondje omdat haar is voorgespiegeld dat ze de in de loge een aantrekkelijke man zal treffen, en 'De vraag', over een keurige docente die een erotische droom heeft die je  queer  zou kunnen noemen. De verhalen   uit  Limonadegevoel  worden in  De verhalen  in de oorspronkelijke volgorde afgedrukt, de verhalen uit  Nachtgoe...

  Sommig menselijk gedrag is zo onbegrijpelijk. Dat van de vader van Caroline Darian, bijvoorbeeld. Vele jaren lang bracht hij zijn vrouw met chemische middelen in diepe slaap, om haar te verkrachten, om haar via internet aan te bieden aan tientallen andere vreemde mannen. Die ook kwamen om haar te verkrachten. Wat gebeurt er als je vader dat blijkt te hebben gedaan? De vader van wie je altijd hebt gehouden?  Als hij bovendien ook foto's van jou, gekleed in een vreemde broek, blijkt te hebben gehad, terwijl je lijkt te slapen – foto's waarvan je je niets kunt herinneren? Darian schreef over het zwarte gat waarin zulke feiten een dochter onherroepelijk moeten storten haar boek  Et j'ai cessé de t'appeler papa . Darian is, net als haar moeder trouwens, een ongelooflijk sterke persoon en ze schreef een heel krachtig boek – een boek zonder veel afstand, want daarvoor waren de gebeurtenissen nog te kort geleden. Het verscheen in 2022, terwijl de onthullingen kwamen in 2020. ...

Julia Agrippina, vrouw tussen vele keizers, misschien wel: vrouw achter vele keizers. Ze was een achterkleindochter van Augustus, de zus van Caligula, de vrouw van Claudius en de moeder van Nero. Tijdens de heerschappij van de laatste twee had ze heel wat in de melk te brokken. Een vrouw met een tumultueus leven, die bovendien memoires schreef. Helaas zijn die memoires verloren gegaan, op een enkel fragment na, dat door latere auteurs geciteerd werd. In haar roman  La memoraĵoj de Julia Agripina  brengt Anna Löwenstein ze tot leven. Memoraĵoj  is een gefictionaliseerde biografie zoals die moet zijn. Voor zover ik kan nagaan zijn de bekende feiten over Agrippina erin verwerkt. Tegelijkertijd brengt Löwenstein haar tot leven door heel overtuigend van alles in te vullen. Julia wordt een vrouw van karakter, een vrouw die haar hele leven haar emoties strak aan de teugels houdt, een vrouw die grote talenten heeft en wie weet nog wel grotere ambities, en die talenten noch ambiti...

Wat is de relatie tussen lezer en schrijver in deze tijd? Het echte dwepen bestaat alleen nog maar incidenteel geloof. Ilja Leonard Pfeijffer wordt door zijn volgers op Facebook nog uitvoerig bejubeld zodra hij iets plaatst. Misschien volg ik niet genoeg schrijvers, maar dat is de enige uitzondering die ik kan bedenken. Toch zullen veel lezers een band voelen met schrijvers van wie ze het werk graag lezen. Koen Vergeer is zo iemand – zo laat hij zien in zijn nieuwste boek Heelal van papier . Het boek heeft de ondertitel 'een ode aan het lezen', maar de eenheid van lezen is hier doorgaans niet het boek maar de schrijver: Lennart, Hölderlin, Mallarmé en Lucebert zijn enkele van de schrijvers die een brief kregen van Vergeer. Er zijn trouwens ook een brief aan de schilder Cézanne, de filmer Andrej Tarkovski en de componist Mahler opgenomen. Vergeer is geïnteresseerd in kunst als een manier om de extra dimensies van het leven, de dimensies buiten het alledaagse, de dimensi...

Het wachten is nog op een uitgave van het toneelwerk van Vonne van der Meer. Op de lijst met haar publicaties op Wikipedia prijkt Weiger nooit een dans als zelfstandige titel, maar op Boekwinkeltjes is dat alleen te vinden op cd, in een uitgave van de blindenbibliotheek. En ik weet niet hoe ik nog cd's moet afspelen. (Als iemand dat boekje heeft, ik wil het graag kopen.) Wel heeft er in 1994 een tekst in het tijdschrift  Tirade gestaan met die titel , en dat nummer staat integraal online. Het toneelstuk beslaat er zo'n 25 pagina's in, dat lijkt me niet genoeg voor een zelfstandige uitgave. Als iemand mijn pogen leest om het verzameld werk van Vonne van der Meer te lezen en beschikt over een uitgave van Weiger nooit een dans , meldt u dan bij mij! Met een scan ben ik al heel blij. In Tirade is Weiger nooit een dans vooral een dialoog. Een vrouw, een zangeres, komt midden in de nacht, een trap afgestommeld in een hotel. Beneden zit een grijze nachtportier, en tussen d...

  Addertje  van Jolanda Kooijmans moet je lezen als je van het Nederlands houdt, of als je van iets anders houdt. Het is een dichtbundel die bestaat uit vier, ja wat? Lange gedichten? Cycli? Krankzinnige verhalen?  Het is het soort tekst dat je niet kunt navertellen. Wat het is, kun je alleen laten zien. Hier is het eerste gedicht van de eerste cyclus, Addertje : Moedermeer is een fluistermeer ze kan niet slapen de nacht is op komst de maan spitst zijn oor het leven springt van vorm naar vorm het pakt zich samen, valt uiteen en pakt zich weer samen iedereen weet dit behalve docenten Waar gaat dit over?  Dat is geloof ik om te beginnen al de verkeerde vraag, of in ieder geval heb ik het al heel snel opgegeven. Ik vind de laatste twee regels zo grappig, dat ik zou zeggen, dat het daarover gaat: dat je als mens een meer een naam kunt geven ('Moedermeer') en het allerlei menselijke eigenschappen kunt toekennen, en dat je dan ineens een volkomen loze schimpscheut naar 'do...

  De enige genrefictie waarvan ik houd is de romantische komedie. Bij thrillers zie ik de structuur voortdurend door het boek heen en dat stoort me. Bij romantische komedies zie ik de structuur door het boek heen en dat amuseert me, en grijpt me soms zelfs aan. Das Fest  is een vernuftig gecomponeerde romantische komedie, onder andere doordat voortdurend in het midden wordt geladen of het wel een romantische komedie is – of het uiteindelijk allemaal inderdaad uitdraait op een romance. Het vertelt het verhaal van Jakob, een man in Berlijn die zijn vijftigste verjaardag niet wil vieren, maar zijn beste vriendin Ellen weet hem ertoe te verleiden om toch op zijn minst naar buiten te gaan.  Daar komt Jakob een aantal mensen tegen uit zijn verleden: zijn ex-vrouw, een vriend met wie hij als jongeman lang heeft samengewoond, een vrouw die een hulpmoeder voor hem is geweest, een meisje met wie hij bevriend was toen ze allebei zes waren. Dat levert op zijn minst feel good- verhale...

Als vakvrouw niet een lichtelijk denigrerende bijklank had, zou je kunnen zeggen: Vonne van der Meer is een vakvrouw. Ze laat met ieder boek zien wat ze in de vingers heeft, en dat blijkt ook met ieder boek iets anders te zijn. Spookliefde (1995) zit ingewikkelder in elkaar dan het eerdere werk, negentiende-eeuwser, romantischer. Er is een meisje van zeventien dat naar een Iers eiland vertrekt. Daar ontmoet ze een vrouw van middelbare leeftijd die ziet dat het meisje verliefd is. Die vrouw vertelt dan het verhaal over hoe ze zelf ooit verliefd was. Dat is het eigenlijke verhaal. Het is een verhaal vol dubbelingen en tegenstellingen. De titel, een samenstelling van spook en liefde , is daar al een voorbeeld van, net zoals de twee vrouwen. Het verhaal dat de ene vrouw de ander vertelt bestaat verder uit twee duidelijk van elkaar onderscheiden gedeelten, en het speelt zich af op een eiland dat ook al een geografie heeft dat Misschien ging je als je hier maar lang genoeg w...

““Lees je een paar dagen Asselbergs,” schrijft Jos Joosten, “dan schrijf je vanzelf brede zinnen.” Dat is dan weer een korte zin, maar Joosten behoort waarschijnlijk tot het selecte gezelschap dat het afgelopen jaar Asselbergs Verzamelde geschriften ter hand heeft genomen. Een van de vele boeiende stukken in Och, eeuwig duurt zo lang gaat over zijn leeservaring met, zoals hij schrijft, ‘meer dan 2500 pagina’s dundruk’. Het stuk over Asselbergs, ‘Anton van Duinkerken en Sint Nicolaas’ , lees ik als een sleutel tot het hele boek. Asselbergs stelde zijn Verzamelde geschriften zelf samen — hier in Nijmegen — dankzij een subsidie die hij kreeg ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. Hij moet dat, schrijft Joosten, zelf ook “hebben gezien als een voortijdige terugblik op een leven met een vloed aan publicaties.” Zestig — dat is inmiddels ook de leeftijd van de auteur van Och, eeuwig . En ook dit boek kun je lezen als een voortijdige terugblik. Het telt dan wel geen 2500 pagina’s, m...

  Lezen is soms ook een heel andere wereld binnengaan. Ik stapte de wereld van Billie Vos binnen, een Vlaamse Instagram-dichter, die al eerder een bundel publiceerde over de liefde, door het bos de liefde , en nu dan een over liefdesverdriet, alleen van u als ik van mij. Ik kan er heel weinig mee, het is net alsof ik de conventies niet te pakken heb, alsof ik niet weet waarop ik letten moet. En vermoedelijk is de bundel ook helemaal niet voor mij geschreven.  Hij is om te beginnen heel smaakvol vormgegeven, een geïllustreerde dichtbundel, dat kom je niet vaak tegen, maar de letters zijn wel heel klein voor een man van ver in de vijftig. Ik kan het met een bril op wel lezen, maar moet toch behoorlijk turen, en dan lees ik, bijvoorbeeld: geef toe aan wat ge wilt vul er de kamer mee spreek zacht zodat ik u hoor kijk mij in de ogen, hou mijn handen vast als ge mij wilt voelen, voel mij dan zonder schroom als ge mij wilt, loop dan leeg voor mij verbrijzel de angst in uw borst durf ...