Daniel Kehlmann. Tyll. Rowohlt, 2017.

Waarom Tijl Uilenspiegel een belangrijke rol speelt in dit boek vind ik makkelijker te verklaren dan waarom het ook naar hem genoemd is. Tyll is wat mij betreft vooral een boek over de enorme puinhoop die het is op deze wereld, hoe vreselijk de mensen zijn tegen elkaar, hoe waanwijs, hoe weinig mensen willen toegeven dat ze ook maar in het duister tasten, en dat alles dan verbeeld in een van de gruwelijkste perioden in de Duitse geschiedenis, die van de Dertigjarige oorlog.

Tijl Uilenspiegel past daar, als pestkop, als man die een ezel kan laten praten (die ezel is een van de mooiste personages in dit boek en een van de beste bijpersonages ooit), als msyterieus middelpunt, goed in. Dat hij eigenlijk een middeleeuws personage is, komt ook nog goed uit: zo voel je hoe die middeleeuwen ook nog in de 17e eeuw doorwerkten.

Maar hoezo het boek naar hem genoemd zou zijn, is me niet helemaal duidelijk. Zoals de meeste van Kehlmanns boeken die ik gelezen heb, bestaat Tyll feitelijk uit een aantal min of meer losse verhalen over een groep van dezelfde personages, en natuurlijk is Tijl daar ongeveer het middelpunt in, degene die steeds terugkomt. Er zijn andere personages – Lis, de vrouw van de Winterkoning; Nele, de vriendin van Tyll; Athanasius Kircher; en nog zo wat –, maar Tijl is duidelijk de centrale figuur. En omdat hij zo ongrijpbaar is daarmee ook een echte spil.

Maar gaat het verhaal ook over hem?

De kracht van Kehlmann zit heel erg in het beschrijven van individuele scenes. Daarin is hij werkelijk onovertroffen. Hij beschrijft een aantal keer hoe Tijl steeds beter en steeds vaardiger jongleert, en precies dat doet de schrijver zelf ook, als hij schrijft (in sommige opzichten is Tyll daarmee een reprise van Kehlmanns debuut Beerholms Vorstellung). Een belangrijk thema is hoe mensen met verhalen grip proberen te krijgen op de enorm chaotische werkelijkheid – en precies daar weet ik niet zeker of het is gelukt. Hij voert een enorm knappe goocheltruc uit, dat wel.