las!

Gouden tijden voor taalkundigen: de opmars van het Engels lijkt door niets meer te stuiten. De Brexit heeft het niet uit Europa weggehaald, de vooral naar binnen gerichte politiek van Donald Trump zal het wereldwijd niet de kop kosten. Het Engels heeft in de afgelopen decennia zo'n ongekende positie verworven dat het niet denkbaar is dat het die in de komende decennia ineens zal verliezen. Eerder hebben we het Latijn of het Frans gehad, maar dat waren toch altijd veel lokalere verschijnselen – de invloedssfeer beperkte zich tot Europa of in ieder geval de Westerse wereld – en ook sociaal eigenlijk alleen op een elite gericht. Terwijl heel veel mensen over de hele wereld nu minstens al een beetje Engels kennen. Je kunt er uit politiek oogpunt van alles en nog wat over denken, maar uit het oogpunt van taalwetenschap is het een fascinerend fenomeen: wat gebeurt er met een taal als ze door enkele miljarden mensen gesproken wordt, in zo ontzettend veel zo verschillende situatie...

Veertig jaar geleden verscheen het debuut van Vonne van der Meer, Het limonadegevoel & andere verhalen.  In die veertig jaar is de bundel alleen maar sterker geworden, in ieder geval als je de recensies uit die tijd leest, want dan krijg je het idee dat dit een verzameling verhalen was die misschien vooral bijzonder was vanwege de vrouwenthema's – zwangerschap, echtgenoten die op pornogebruik worden betrapt – en dat vrouwenthema's ook niet zo interessant zijn. Het limonadegevoel  is een knap in elkaar gestoken bundel, waarin de verhalen elkaar allemaal uitbreiden, becommentariëren en spiegelen. Er zijn kleine elementjes die steeds weer terugkomen. In verschillende verhalen ligt ergens een hand in de buurt, klaar om te pakken. Waar in het eerste verhaal een moeder bevalt van een in haar buik overleden kind, daar bindt in het laatste verhaal een vrouw een kussen voor haar buik en doet alsof die kussen een kind is. En in allerlei verhalen speelt de eigen naam een belangrijke...

Weinig Nederlanders weten hoe lang de Franse overheid er alles aan heeft gedaan om de Nederlandse streektaal te dwarsbomen. Dat komt om te beginnen doordat weinig Nederlanders lijken te beseffen dat de noordwesthoek van Frankrijk ooit, eeuwen geleden, bij Vlaanderen hoorde, en dat daar dus dialecten gesproken werden die zeer sterk verwant zijn aan het West-Vlaams, en daarbij aan het Nederlands. Dat is een intrigerende geschiedenis, en de Nederlands-Franse emeritus hoogleraar Jan Pekelder heeft hem heel helder opgeschreven in zijn nieuwe boek Verboden Vlaams te spreken , dat als ondertitel heeft 'Het verhaal van een Nederlandse streektaal in Frankrijk'. Aan die term 'Nederlandse streektaal' kleeft al meteen iets controversieels, zo laat Pekelder zelf zien. Hoewel er inmiddels nog maar weinig sprekers zijn van de oorspronkelijke taal, hebben degenen in de streek die zich voor een en ander interesseren opgedeeld in twee elkaar bestrijdende facties. Aan de ene kan...

  Cavia is terug! Ze heeft sinds het vorige boek dat Paulien Cornelisse aan haar wijdde een aantal jaar rondgetoerd op de goulashbus van haar vriend Enzo, maar uiteindelijk won haar liefde voor Tipp-Ex het toch. En dus is er een nieuw boek, met een geheel nieuwe kantoorbevolking. Andere types, maar net zo herkenbaar als de vorige keer. Sandra, die alleen iets wil doen als er eerst een melding in het systeem van wordt gemaakt. Otto, die alles verzamelt over Wee-Oo-Twee. Eimert, die zomaar ineens ontslagen wordt. Of, mijn lievelingspersonage Helma, die alles positief inziet en ook verder alleen maar aardig is: Inderdaad zag ze een e-mail van Helma met de titel 'even noteren'. Deze mail stond tussen een flink aantal andere e-mails van Helma, met titels als 'o ja nog iets', 'ter info' en 'vorige mail niet meer nodig'. Het eerste cavia-boek werd geboren als een reeks columns. Dat geldt geloof ik niet voor dit vervolg, maar het heeft wel de vorm van een reeks ...

  Lucia, de vertelster van L'età fragile,  komt uit een tussengeneratie. Haar vader is altijd in haar en zijn geboortedorp blijven wonen. Haar dochter is naar Milaan getrokken, in een heel ander deel van het land. Lucia zelf is weliswaar uit de bergen naar bij de zee gegaan, maar wel in Abruzzo gebleven. De belangrijke gebeurtenissen in haar leven, daar lijkt Lucia buiten te staan. Met die andere generaties heeft ze niet zo heel veel contact. Haar vader lijkt zich niet veel aan te trekken van haar mening over wat er met het land moet gebeuren. Haar dochter Amanda komt na een mislukte studie terug uit Milaan – er is alle reden om te vermoeden dat ze te lijden heeft gehad onder geweld, misschien van een partner. Maar ze deelt dat allemaal niet met Lucia. In het dorp, op een berg van haar vader blijkt dertig jaar eerder iets gruwelijks te zijn gebeurd. Ook hier betrof het geweld, dodelijk geweld, van een man tegen jonge vrouwen: een vriendin van Lucia, die het heeft overleefd, en...

Er huizen twee zielen in de borst van Ann De Craemer. Dat schrijft ze in haar nieuwe, elegante boek   Taal is een kat , een bundeling van columns die ze de afgelopen jaren schreef. De ene ziel is die van de taalgebruiker en de andere die van de taalkundige: Als taalgebruiker kan ik me blauw ergeren aan taalfouten. Mijn mondhoeken trekken scheef wanneer aan de feestdis iemand zegt dat hij hoopt dat het volgende jaar een beter jaar wordt als het vorige. De taalkundige in mij ergert zich hoegenaamd niet en vindt die fout alleen maar fascinerend. Iets soort gelijks schrijft ze nog op een aantal plaatsen. De twee zielen zijn het erover eens dat het hier een ‘fout’ betreft, maar reageren verschillend op de feestrede. Dat geeft spanning aan De Craemers schrijven over taal – ze is gefascineerd door zaken die haar tegelijkertijd afstoten. Ze kan net zo goed in een lyrische liefdesverklaring aan de taal uitbarsten als in een klacht over, bijvoorbeeld het feit dat steeds meer onbekenden en ...

Anton van Duinkerken was een schrijver van de fierheid. Andere dichters hebben over gevoelens van liefde, of woede, of eenzaamheid geschreven, maar in de Nederlandse literatuur waren er weinigen die zo goed de  trots  onder woorden konden brengen: van trots over zijn geloof (“ Jawel, mijneer, ik noem mij katholiek “) tot en met trots op zijn vrienden (“ Vader heeft Joseph Roth nog gekend, en zij twee waren vrienden ”). Omgekeerd behoren de trotse gedichten tot zijn beste teksten. Trots was hij ook op zijn geboortegrond. Uitgeverij Boom bracht niet te lang geleden zijn  Brabantse herinneringen  opnieuw uit. Die titel verwijst niet alleen naar het feit dat Asselbergs, de man die zich van het pseudoniem Anton van Duinkerken bediende, zijn jonge jaren in Noord-Brabant doorbracht (de laatste zin luidt “In november van 1929 vertrok ik naar Amsterdam”), maar ook dat hij zich enorm verbonden voelde met Brabant en de Brabanders, op een manier die geloof ik nu niet meer bestaa...

  In  Beladen huis gebruikt de schrijfster Christien Brinkgreve af en toe opmerkelijk spreektalige constructies als 'een opmerking die me bijbleef want de kern van de zaak raakte' of 'zo’n voorval ebte dan weer weg.' Behouden huis is juist in zijn ongepolijstheid een interessant boek. In het begin dacht ik: moet ik dit wel lezen, dit is allemaal zo duidelijk niet voor mij bestemd, zo persoonlijk, iets dat zich zo binnenshuis afspeelt. Maar gaandeweg zag ik in dat dit taboe op wat zich binnenshuis afspeelt nu juist een van de thema's van het boek is. Brinkgreve en haar man vormden een betrekkelijk bekend gezin van Amsterdamse progressieve intellectuelen. Toen zij promoveerde was dit nog betrekkelijk zeldzaam, dat ze hoogleraar werd, eerst in Nijmegen en later in Utrecht, was een wapenfeit voor het feminisme. Ze schreef ook veel over de verhouding tussen mannen en vrouwen, en maakte de afgelopen decennia mee dat in ieder geval op sommige vlakken in het openbare leven...

  We leven in angstige tijden, in tijden waarin we allemaal uit elkaar gedreven lijken te worden, in tijden waarin mensen oproepen dat er voor nuance nu echt geen tijd meer is. Het is daarom heel goed te begrijpen, ja, het is hartverwarmend dat Natascha van Weezel een pleidooi houdt voor 'het radicale midden' inzake wat er nu in het Midden-Oosten gebeurt. Van Weezel is weliswaar niet religieus, maar wel joods. Ze heeft familie in Israël en bracht er in haar jeugd menige vakantie door. Tegelijkertijd ziet ze met afschuw aan wat het extreem-rechtse bewind van Netanyahu de afgelopen tijd heeft aangericht in Gaza en elders. Maar dat alles plaatst haar in een precaire positie. Op een demonstratie voor de Palestijnse zaak wordt ze uitgemaakt voor zionist – een term waar ze zich niet eens tegen wil verzetten (want zionisme betekent voor haar niet dat je je medemens ook maar een haar zou moeten krenken). En tegelijkertijd kijken sommige van haar Joodse vrienden haar niet meer aan omdat...

  Vanessa Springora heeft een bijzondere familienaam. Er is in Frankrijk niemand anders met deze naam, nu haar vader dood is. Waar komt die vandaan? Patronyme  is het verhaal van een zoektocht naar wat Vanessa verbindt met haar vader, en met diens vader, die voor hij zich in Frankrijk vestigde Springer  heette. Haar vader heeft Springora vooral gehaat. Hij was een afschuwelijke man: onbetrouwbaar en ontrouw, levend in een fantasiewereld, moeilijk in alle opzichten. Hij overlijdt, vreselijk verwaarsloosd, in een smerig en stinkend appartement waar hij decennia heeft gewoond – hij was er ingetrokken bij zijn moeder, maar ook na haar overleden bleef hij er vooral binnen. Vanessa, enig kind, besluit dat appartement schoon te maken, en behalve homoseksuele porno en de liefdesbrief van een Algerijn, vindt ze er foto's van zijn  vader, haar opa: een jonge Sudeten-Duitser in een nazi-uniform. Het was die opa die de naam Springora heeft gevormd, misschien om hem in Frankrijk ...

  Michelle van Tongerloo is iemand met vele gaven. Ze werkt niet alleen als huisarts in Rotterdam, maar daarnaast ook nog een paar dagen als straatarts, waarbij ze, bijvoorbeeld in de Pauluskerk, mensen ziet die op straat leven, doorgaans onverzekerd zijn, en hun klachten daarom te lang met zich meeslepen. Om dat jarenlang vol te houden moet je waarschijnlijk over een bijzonder gestel beschikken. Maar daarnaast blijkt ze ook nog een goede schrijver, die met vlotte pen een indrukwekkend boek heeft geschreven, waarin ze haar eigen ervaringen verbindt met een borende analyse in het zorgstelsel in de stad Rotterdam en in Nederland. Haar verhaal is er een van samenhang. Ze beschrijft hoe een jaar op Sint Eustatius haar het inzicht gaf dat de Nederlandse zorg wel erg afstandelijk geworden is. Je trekt een witte jas aan als een pantser, en als je die jas uittrekt, ben je niet meer noodzakelijkerwijs betrokken. Op zo'n klein eiland, waar je iedereen voortdurend tegenkomt, kan dat niet. En ...

  Ironie is een fascinerende vorm van taalgebruik – een die heel veel ideeën die je over taal kunt hebben op losse schroeven zet. Als het goed is gedaan, ben je voortdurend in verwarring. In Lof der zotheid  heeft Erasmus het heel goed gedaan. De titel Lof der zotheid  is wat dat betreft illustratief. De allerprimitiefste opvatting van ironie is er een waarbij iemand het omgekeerde zegt van wat ze bedoelt. Ze stapt naar buiten en het begint te plenzen; "Lekker weer, zeg!" roept ze dan. Op die manier kan een wijs man, een erudiet man, een gelovig man als Erasmus natuurlijk alleen maar tégen de zotheid zijn die hij in zijn tekst zichzelf zo laat prijzen. Alles en iedereen die in het boekje geprezen wordt, wordt feitelijk gehekeld. Wat zullen ze boos zijn geweest, de dichters en de priesters en de juristen en al die anderen die hier zo in het zonnetje werden gezet. Maar tegelijkertijd vraag je je als lezer regelmatig af: heeft die zotheid  niet eigenlijk gelijk? Is het ...

Hadewijch had alles in zich om de mensen nog eeuwen te fascineren, en dat heeft ze sinds haar herontdekking in de negentiende-eeuw dan ook gedaan. De hartstocht spat ook vele eeuwen nadat deze Brabantse ze neerschreef, nog altijd van de bladzijden af. Maar wie de auteur van die woorden verder was en op Wie of wie of wat ze gericht waren, dat is een kwestie van interpretatie. Er zijn genoeg witte plekken om van alles op te projecteren. Nadat Annette van Dijk in 2009 promoveerde op de manier waarop de dichter en hoogleraar Albert Verwey in zijn werk met Hadewijch was omgegaan, bleef het onderwerp haar bezighouden. Ze schreef artikelen over verschillende werken uit de literatuurgeschiedenis die duidelijk of minder duidelijk door Hadewijch geïnspireerd waren, en publiceerde onlangs een boek waarin deze artikelen zijn opgenomen, met nog een aantal andere hoofdstukken – die ook min of meer de vorm hebben van zelfstandige artikelen – over nog meer werken. Ontspoorde non Alles heeft ze zo niet...

“Het hoort bij het Nederlandse zelfbeeld”, schrijven Saskia Pieterse en Janneke Stegeman in hun boek  Uitverkoren,  “te denken dat die geschiedenis achter ons ligt nu Nederland een seculiere democratie is.” Met ‘die geschiedenis’ doelen ze op de verwevenheid van calvinisme, superioriteitsgevoelens, antisemitisme, racisme en Nederlandsheid, zoals zij die hebben gedestilleerd uit het werk van Abraham Kuyper (1837-1920), de antirevolutionaire politicus die streed tegen de liberale elite en opkwam voor de  kleine luyden . Want die liberale elite die inmiddels gewonnen lijkt te hebben, had het óók heel goed getroffen met zichzelf en onderschreef een gedachtegoed dat óók racistisch en antisemitisch was, en op een bepaalde manier, ook calvinistisch. Vervanging Saskia Pieterse is in mijn ogen een van de belangrijkste intellectuelen onder de contemporaine neerlandici. Dit is haar eerste boek nadat ze afscheid nam van de Universiteit Utrecht – net op tijd! valt nu te constateren. Z...

  Quintus Horatius Flaccus – die dichter heb ik veertig jaar geleden als zeventienjarige geadopteerd. Van alle dichters en schrijvers uit die jaren heb ik die in mijn hart gesloten. Ik heb in mijn kast een hele rij uitgaven en vertalingen in allerlei talen staan. In zijn 'heel korte inleiding' voor de gelijknamige serie van Oxford University Press legt de classicus Llewelyn Morgan uit waarom. Zijn Horace  is precies wat zo'n boekje moet zijn: compact, elegant, helder. In losse hoofdstukjes bespreekt Morgan de verschillende bundels die samen Horatius' oeuvre uitmaakte, en dat in de meest waarschijnlijke volgorde: de Satiren, de Epodes, de Odes, en de Epistels.  Daardoor maakt Morgan duidelijk wat een veelzijdig dichter Horatius was. Hij staat vooral bekend als de dichter van de Odes, een heer op middelbare leeftijd die laat zien welke metrische vormen hij beheerst, en die zo heel citeerbare levenslessen uitdeelt zoals carpe diem  of dulce et decorum est pro patria mor...

  Voor de schrijver Lieke Marsman zijn er geen grenzen tussen genres. Haar boek   Het tegenovergestelde van een mens   werd in 2017 aangekondigd als een roman, maar het is minstens evenzeer een essaybundel en een lang gedicht. Verhalen vertellen, nadenken, voelen, het loopt allemaal in elkaar over. Ook haar nieuwe boek   Op een andere planeet kunnen ze me redden   lijkt ze te hebben geschreven met haar hele persoonlijkheid: hoofd en hart, lichaam en ziel. Ze kan net zo makkelijk over haar kanker schrijven als over Wittgenstein, net zo diepgaand over triviale feitjes over schilders als over de goddelijke genade. Ze is ziek. Ze is terminaal ziek. Ze heeft haar arm laten afzetten omdat ze alles wil doen – dan maar doorvechten met slechts één arm –, maar veel tijd heeft ze hoe dan ook niet meer. En in die jaren van terminale ziekte heeft ze ontdekt dat ze gelooft in God, én in buitenaardse wezens. Is ze gek geworden? Klampt ze zich, gedreven door doodsangst, vast aa...

  Het lange gedicht  Plakboel van Charlotte Van den Broeck is een bezwering. Het gedicht beschrijft een erotische ontmoeting van een ik met een ander. Maar hoezo, beschrijft?  Bestaat er wel taal voor dat deel van het leven? Of valt die gloed omgekeerd om te roepen met tekst? Zijn er grote uitersten denkbaar in het menselijk bestaan dan het woord en het lichaam? erotiek: lexicale afgrond, lyrisch gebrek, het niet gezegd net niet –  Maar dan geeft ik  zich toch over, aan haar lichaam, aan haar woord: kleirood, heet-verkit gesteente glazuren, wijkende lippen naar buiten krullende binnensten nu je eindelijk zonder franjes of ruches of kanten biesjes in de weelde van je huid past nu het satijnen hout van de van nectar druipende balsaboom nu de vochtige dijen Het is nooit pornografie: die dijen  zijn zo'n beetje het meest onvertogen woord dat er valt, en Van den Broeck blijft altijd de taal meester. Maar ze onderzoekt, bijvoorbeeld in deze regels, de sensualitei...

“En ik schreef, niet naar haar”, schrijft de verteller in een van de verhalen in het nieuwe boek van Vonne van der Meer, “maar dit verhaal. Het einde zou zichzelf schrijven, want ik wist wat ik wilde zeggen.” ‘Herst in Lviv’, heet het verhaal. De vertelster bezoekt in die Oekraïense stad een schrijverscongres, waar ze in contact komt met een Afrikaanse collega, met wie ze een goed contact heeft en die ze uiteindelijk in een winkel op het vliegveld helpt: A. wil er nog reukwater kopen voor haar man, maar ze kan niet goed met het Oekraïense geld overweg. De  ik  telt haar geld na: ze zou het reukwater ruim moeten betalen, en begeeft zich zelf dan naar een andere winkel. Even later wordt ze gewenkt: A. heeft  toch  niet genoeg geld, blijkt aan de kassa, en de vertelster voelt zich gedwongen voor te schieten. Wat een teleurstelling, dat ze de vriendschap van die A. kennelijk zo had overschat, haar geneigdheid om gebruik te maken van de goedheid van de vertelster zo had o...

  Iedereen die wil begrijpen hoe en waarom Elon Musk momenteel als een olifant door de porseleinkast van de Amerikaanse overheid dendert, moet  Character Limit  lezen, van de Amerikaanse journalisten Kate Conger en Ryan Mac. In dat boek beschrijven ze in veel detail (namelijk op meer dan 400 bladzijden) wat er in de eerste jaren van dit decennium is voorgevallen rondom Twitter.  Hoe Musk langzaam uitgroeide tot een van de actiefste en succesvolste twitteraars, terwijl ondertussen het bedrijf Twitter almaar kwakkelde.  Hoe dit er uiteindelijk toe leidde dat Musk het bedrijf kocht voor 44 miljard dollar, vermoedelijk veel te veel geld.  Hoe hij er vervolgens vrijwel alle oorspronkelijke medewerkers uitgooide of van zich vervreemdde. Hoe hij dacht het bestaande financiële model – het meeste geld komt van adverteerders – te laten vervangen door een model van abonnementen. En hoe dat – voorspelbaar voor zo'n beetje iedereen – volkomen mislukte. Musk schafte zo'n...

  Als Julia op een ochtend bij haar moeder Ann langsgaat, treft ze haar aan in de badkamer—op exact dezelfde plek waar ze haar 28 uur eerder voor het laatst zag. Ann is getroffen door een hersenbloeding, gevallen, en niet in staat geweest zichzelf te redden. En Julia kon dat evenmin. Er volgen twee verhalen. Het verhaal van Julia die langs allerlei Parijse instituties en artsen gaat om te zien of Ann niet toch weer gerevalideerd kan worden. Het verhaal van Ann, haar leven als een vrouw uit een Noord-Engels arbeidersmilieu voor wie het Frans, Frankrijk en uiteindelijk een Franse man een ontsnapping bood uit het bedompte leven voor een jonge Engelse vrouw in de jaren vijftig en de vroege jaren zestig. Die twee lijnen wisselen elkaar af: het verhaal van het heden waarin Ann nog maar weinig kan en het heel lastig is voor Julia – ze is enig kind, Ann en haar man zijn al lang geleden gescheiden – om goede hulp te vinden. Beklemmend is de scene waarin ze Julia in haar stoel aantreft, met ...