Jan Wolkers. Turks Fruit. Amsterdam: Meulenhoff, 2009 (1969)

Zou er al eens een student een scriptie hebben geschreven over het braken bij Jan Wolkers? Het komt, in ieder geval volgens mijn herinnering, heel vaker voor. Nu de gemoederen niet meer zo geschokt hoeven te zijn over de seks als veertig jaar geleden, is het misschien aardig zich eens te buigen over die andere vorm van lichaamssappen uitscheiden.

De belangrijkste braakscène in Turks Fruit is ook het scharnier van het boek: de rest speelt zich duidelijk ofwel voor dit moment af, toen de hoofdpersonen nog gelukkig waren, of erna, toen het verval zich inzette. Erik zit op een personeelsfeestje van het bedrijf van zijn schoonmoeder, en ziet dan hoe zijn grote liefde Olga zit te flirten met een miezerig zakenmannetje. Hij staat op, braakt over iedereen heen, strompelt naar de toiletten en braakt daar nog eens over zijn eigen spiegelbeeld heen.

Dat is een merkwaardige gang van zaken. Ik heb zoiets in ieder geval nog nooit meegemaakt, en ik heb er ook nog nooit over horen vertellen. Is die Erik ineens heel ziek? Daar wordt niets over gezegd. Het is natuurlijk allemaal symbolisch voor iets, dat begrijp ik ook wel, een manier van zeggen ('ik kots erop') die letterlijk wordt genomen. Maar het is ook een extreem lichamelijke manier van reageren, die alle personen kenmerkt. Al het nadenken en alle emoties van alle personen worden meteen in lichamelijk actie omgezet: als Olga zich bij haar volgende mannen ongelukkig voelt, krijgt ze dan ook meteen kanker.

Turks Fruit is een van de succesvolste verhalen van de Nederlandse naoorlogse periode. De roman was een bestseller, er is een film naar gemaakt die de best bezochte Nederlandse bioscoopfilm aller tijden werd, en een paar jaar geleden was er zelfs een musical. Ik heb me bij het lezen wel afgevraagd wat dit betekent. Allereerst is het verhaal van Turks Fruit natuurlijk krachtig, en je wordt als lezer almaar voortgestuwd door het vitalisme van de schrijver (bovendien bestaat ieder hoofdstuk uit telkens één lange alinea). Maar verder waren boek en film een onderdeel van een voortdurend proces van emancipatie waar we ongetwijfeld nu nog steeds de vruchten van plukken, maar die vruchten zijn lang niet allemaal even zoet. Of het de wereld nu zo vooruit helpt om te kotsen op de mensen die je niet bevallen, dat is vooralsnog niet wetenschappelijk aangetoond.