las!

Op een avond staat Maria ineens aan het bed van een man in het ziekenhuis. Hij slaapt zacht, is onrustig, maar dan staat ze daar, in een blauwe jurk en met loshangend haar, en zegt hem dat het allemaal goed zal komen. Het bijzondere van Vonne van der Meer is dat ze dit verhaal in haar bundel December (2009) vertelt vanuit Maria. Of beter gezegd, vanuit de vrouw waarvan de man denkt dat zij Maria is. Ze is een cardioloog in het ziekenhuis en heeft iets anders dan haar witte jas aan vanwege het kerstfeest van het ziekenhuispersoneel, als een collega haar vraagt om even op deze patiënt te letten. Ze laat de man in zijn geloof, en raakt er zelfs door geïntrigeerd: kan zij als Maria vormen van genezing teweegbrengen die haar met witte jas niet lukken? Tijdens de ontmoeting heeft de vrouw overigens niet in de gaten dat zij Maria is. Pas later begrijpt zij de achtergrond van een compliment dat de man haar gegeven heeft" "U bent zo mooi, zo echt bedoel ik. Van vlees en...

    veel te vroeg gestorven) over wie zoveel geschreven is. Veel van die studies zijn verschenen bij de Nijmeegse uitgever Flanor, die daarnaast ook meerdere delen met Jellema's correspondentie uitbracht. Onlangs verscheen bij die uitgever Verwoording van verwondering van dr. J.J.C. Dee, van wie eerder ook al Verdwijnen in een woord verschenen is. Dat laatste was een handelseditie van zijn proefschrift, waarin hij het werk nauwkeurig karakteriseerde. Het nieuwe boek gaat over 'geloof en mystiek' in het latere werk van Jellema. Dat Jellema, die theologie had gestudeerd, maar uiteindelijk afstudeerde bij Duits, geïnteresseerd was in het geloof en de mystiek, laat Dee duidelijk zijn. Heel precies laat hij bijvoorbeeld zien welke lijntjes er lopen tussen Jellema's werk en de middeleeuwse Duitse mysticus Meister Eckhardt – was Jellema bijvoorbeeld nu beïnvloed door Eckharts onpersoonlijke Godsbeeld – iedere poging Hem persoonlijk te maken deed af aan de eenheid – o...

  "Ik ben geen aardige vrouw", waarschuwt Elke Heidenreich in haar boek Altern.  Uit een boek valt lastig vast te stellen of dat aardig  klopt, maar wel blijkt ze in ieder geval: een vrouw. Of beter nog: een mens. In de Nederlandse literatuur had je negentig jaar geleden mensen (mannen) die vonden dat het belangrijk vonden dat de schrijver een vent  was – ze wilde iemand leren kennen uit zo'n boek. Die mensen zouden hopelijk van Altern  hebben gesmuld.  Ik heb dat in ieder geval gedaan. Altern  is een essay in de klassieke zin: de schrijver meandert van de ene gedachte naar de ander, allemaal georganiseerd rondom het idee 'ouder worden', of misschien vooral 'ouder worden' in een vergrijzende tijd, maar ook een tijd waarin ouderen veel vitaler zijn dan ze enkele decennia geleden nog waren. En dat dan ook nog als vrouw, die bijvoorbeeld ook best een jongere partner wil, en de mannen van haar leeftijd net zo min ziet staan als zij haar.  En op een on...

  Ajisaï  van Aki Shimazaki is een bewijs dat de persoon van de auteur er wel degelijk toe doet. Ik weet bijzonder weinig over Shimazaki, maar genoeg om deze stelling aan te durven: zij is in 1954 in Japan geboren en woont iets meer dan dertig jaar in Montréal. Ze schrijft haar boeken in het Frans. Ajisaï  is het verhaal van Shôta, een jonge Japanse student die geïnteresseerd is in literatuur. Hij twijfelt of hij nu universitair docent wil worden of schrijver. Als zijn vader plotseling failliet gaat – niemand in de familie heeft de wat wereldvreemde Shôta ooit verteld dat er iets mis was – moet hij verhuizen, en hij kan terecht als housesitter  bij het echtpaar Oda. De vrouw, Sumiko, is best jong en heel aantrekkelijk. Ze krijgen een relatie. De vrouw vertelt hem eerst dat meneer Oda al lang vreemdgaat, en dat ze daarom gaan scheiden. Daarna bekent ze Shôta dat ze hem als housesitter wilde omdat hij zo leek op een vriend van Oda op wie ze heimelijk verliefd was. Kan ...

  In hoeverre lijkt de Europese Unie op het Habsburgse Rijk? De journaliste Caroline de Gruyter schreef er ooit een artikel over, dat Karl Habsburg, een nazaat van de keizer en het huidige hoofd van de familie Habsburg – die familie heeft kennelijk een hoofd – zodanig inspireerde dat hij een lezing gaf waarin hij De Gruyters artikel vrijwel letterlijk navertelde.  De Gruyter was aanwezig bij die lezing, maar ook toen ze zich aan hem voorstelde, verontschuldigde hij zich niet – dat doen Habsburgs nu eenmaal nooit. Een paar jaar geleden publiceerde De Gruyter het boek Beter wordt het niet  waarin diezelfde vraag over de gelijkenis tussen het Habsburgse Rijk en de Europese Unie centraal staat. De vraag is een beetje of dat voldoende stof is voor een boek: de samenvatting is toch vooral dat het allebei grote politieke eenheden waren waarin een heleboel volkeren, talen en geloven gecoördineerd moesten worden. En dat dit niet meeviel. Zoals ook de verschillen vrij gemakkelijk o...

Van alle katholieke sacaramenten is dat van de biecht het diepzinnigst. Ja, die van de doop, het huwelijk en de zieken begeleiden mensen op belangrijke momenten in hun leven: geboorte, partnerkeuze, dood. Dat van de biecht is alledaagser en lijkt daardoor onooglijker, maar het drukt iets uit dat volgens mij ook van waarde is als je níét in God gelooft: dat het van waarde is om de dingen te delen waarvoor je je schaamt, die je verkeerd hebt gedaan. Dat alleen als dat soort nare geheimen bekend worden aan een ander, je er iets aan kunt doen. Robert Blauwhuis in Vonne van der Meers Zondagavond is een 70-jarige weduwnaar met een geheim. Hij wordt door iedereen als een held gezien, iemand die tijdens de Tweede Wereldoorlog – het verhaal speelt zich af in 1992, een baby uit de handen van de bezetter heeft gered, en daarbij een nare wond aan zijn wang heeft opgelopen, dat altijd een litteken zou blijven. Hij wil zijn dochter Freeke en Mila, de vrouw die ooit die baby was, op een zondagavond ...

De grutto is een fascinerend dier: tien jaar geleden gekozen tot de nationale vogelsoort van Nederland, omdat het hier vaak broedt in de weiden. Een dier dat zijn naam dankt aan zijn karakteristieke roep. Zoals veel diersoorten heeft de grutto last van de schade die de mens toebrengt aan het klimaat en aan de natuur. Dat we ooit weiden zijn gaan aanleggen, heeft hij nog overleefd, maar dat die weiden steeds industriëler worden, is lastig: alle mest en kunstmest, en alle zorg dat een weiland alleen maar uit gras mag bestaan, zorgt ervoor dat de grutto minder in Nederland voorkomt, meer uitwijkt naar andere gebieden, noordelijker vaak. De vraag is wat dit allemaal gaat betekenen. Voor haar boek  Wondervogels. Wat vogels ons vertellen  sprak de wetenschapsjournaliste Jantien de Boer met allerlei vogelspecialisten: deskundigen op het gebied van met name de grutto en de rosse grutto. Want precies nu die vogels in de problemen komen, beginnen we te ontdekken wat een uitzonderlijke c...

  Ik denk dat het veertig jaar geleden is dat ik Lord of the Flies  las, het was een verplicht boek op de middelbare school. Wat heeft de docent daarmee willen zeggen? Het boek was toen ongeveer dertig jaar oud. Het is nu dichterbij dan ooit: het verhaal over hoe kinderen, zélfs kinderen, kunnen verwilderen in een zinloos spel van onderlinge oorlogszucht en agressie. Het begint als kinderspel, als een geintje, de gruwelen worden allemaal begaan door kinderen die bij het eerste zicht op een volwassene letterlijk beginnen in snikken uitbarsten. Ik las het nu als graphic novel, gemaakt door Aimée de Jongh. Het is misschien niet ook nog eens veertig jaar geleden voor ik voor het laatst een graphic novel  las, maar heel veel verschil zal het niet maken. Ik ken het genre dus eigenlijk niet, en kan het nauwelijks lezen. Ik kijk soms met verbazing naar de techniek. Hoe je soms drie heel sterk op elkaar lijkende schetsmatige plaatsjes op één pagina kijkt, laten we om aan te geven ...

Ik neem mijn hoed af voor Hans Ulrich Jessurun d'Oliveira, de laatste nog levende redacteur van Merlyn en, onder andere omdat hij geen beroepslezer is, althans niet van gedichten, misschien wel de allerbeste lezer die we hebben. Hij laat het zien in zijn nieuwe boek Speuren in Lucebert , een update van zijn eerdere Luceberts zoekend oog. Het boek verzamelt essays die Jessurun d'Oliveira in de afgelopen zestig (!) jaar schreef over Lucebert, beginnend met een interview uit 1959 en eindigend met een opstel dat hij dit jaar voltooide. "Hij is dan misschien niet mijn held of levensgids," schrijft Jessun d'Oliveira over Lucebert, "maar wel beschouw ik hem als een van de grootste en meest aansprekende dichters van na de Tweede Wereldoorlog." Toevoegen Door al deze stukken na elkaar te lezen valt pas op hoezeer de schrijver zijn talent als jurist heeft gelezen: nuchter, rationeel, met opgestroopte mouwen – niets blijft verborgen. In de eerste ja...

  Een thema in Van der Meers boeken is de manier waarop mensen elkaar kunnen beïnvloeden: hoe je een gevoel kunt overnemen van een ander, een gedachte, een kijk op de wereld. In Ik verbind u door ging dat vooral over een slecht humeur. In Take 7 gaat het over enthousiasme. Een jonge Deen komt in een Spaans dorpje, vergane glorie, en door een samenloop van omstandigheden beginnen mensen er te denken dat hij een regisseur is die een film komt maken waarmee het dorp weer opgestoten zal worden in de vaart der volkeren. De vertelster is een Nederlandse vrouw, Lydia, die ooit ook in het dorp verzeild is geraakt. Zij ziet hoe Lars, de Deen zijn ogen uitkijkt in het dorp: Het deed me goed het vertrouwde landschap door de ogen van Lars te bekijken. Met zijn verliefde blik. Het koolzaad dat als gele tule over de velden lag; de heuvels aan de overkant met onafzienbare rijen olijfbomen, strak in het gelid. Een vreemde blik kan dingen zien die jij niet meer ziet, maar het grotere wonder is:...

  Je ne suis pa sortie de ma nuit  is de laatste zin die de moeder van Annie Ernaux opschreef, voor ze midden jaren tachtig verdween in de nacht van Alzheimer. Het boekje Je ne suis pas sortie de ma nuit  is het dagboek van dochter Ernaux waarin ze de laatste jaren haar bezoeken aan haar moeder optekende en deels haar herinneringen. In het begin dacht ik: wat valt dit tegen. Een Nobelprijswinnaar die een dagboek schrijft waarin ze dingen schrijft die iedereen weet – de moeder-dochterrelatie draait zich om, de moeder wordt met Alzheimer een soort dochter en de dochter een soort moeder – of die door en door smerig en vulgair zijn. Wat een stront komt er niet voor in dit boek, van een moeder die voortdurend ongelukjes heeft en in een huis woont waar sommige andere patiënten ook wel in bed of op de vloer poepen.  Maar om zulke smerige details zo koel op te kunnen schrijven, daarvoor moet je misschien toch wel een heel goede schrijver zijn: J'ai ouvert le tiroir de sa tab...

Poetry's Data van de Amerikaanse literatuurwetenschapper Meredith Martin gaat over allerlei onderwerpen die me interesseren. Poëzie. Klemtoon. Databases. Geschiedenis. En hoe al die dingen met elkaar te maken hebben. Het is geen gemakkelijk boek, en je moet denk ik wel in ál die onderwerpen geïnteresseerd zijn om het met plezier te kunnen lezen. Maar áls je dat bent, dan is het een genoegen. Martin heeft als literair historica de digitale revolutie van zo'n 25-30 jaar geleden meegemaakt. Ze was geïnteresseerd in de geschiedenis van de prosodie in de Engelse dichtkunst: wat voor structuren van geaccentueerde en niet-geaccentueerde lettergrepen brachten dichters in hun gedichten aan? En wat voor structuren haalden critici en andere lezers er dan weer uit? En hoe veranderde dit alles in de loop van de tijd? Binair Aan het begin van haar loopbaan, in de jaren 90 van de vorige eeuw, gold het papieren boek niet alleen als de gouden standaard, maar eigenlijk als de enige...

"Ik hou in feite helemaal niet van kunst," schrijft Nicolien Mizee in De kennismaking . "Ik hou van het leven zoals zich dat aandient, en niet van de stilering die anderen daarin aanbrengen. Dat ik naar jouw filmpjes kijk, is omdat ik op jou gesteld ben, en wil zien of je nog op de goede weg bent." Dat is een opmerkelijke constatering voor iemand die bezig is scenario-schrijver te worden. Het wordt mij ook niet helemaal duidelijk waarom Nicolien dat wil. Ze verwijst wel af en toe naar proza als alternatief, en ze schrijft dit zelf in een vorm die veel dichter ligt bij het adagium dat ze hier uitspreekt: een fax. Aan haar docent scenarioschrijven Beukenkamp. In een scenario stileer je wat andere mensen zouden kunnen zeggen. Je hebt daarbij alleen hun buitenkant. In De kennismaking  beleef je een, eventueel gefilterde, versie van het leven van Nicolien Mizee, vanuit de binnenkant.  Hoewel ze model is, en een tekening van haar naakte lichaam de kaft (!) van De kennisma...

  Het is, vijfendertig jaar na dato, nog altijd interessant wie volgens Van Oorschot de auteur was van dit boek: 'Belle van Zuylen in briefwisseling met Benjamin Constant', want de overgrote meerderheid van de brieven in dit boek is geschreven door Constant. Maar hij is natuurlijk altijd de minnaar-van gebleven, het gaat om Van Zuylen. (De brieven zijn in deze uitgave ofwel getiteld 'Aan Benjamin Constant' of 'Van Benjamin Constant' – Van Zuylen staat vanzelfsprekend centraal.) Toch was die constant óók een interessante man, iemand die even onafhankelijk dacht als Belle. Maar in een relatie tussen een vrouw en een 27 jaar jongere man is natuurlijk de vrouw de interessantste. En als een man en een vrouw in de achttiende eeuw allebei onafhankelijk denken, dan denkt de vrouw toch nog net wat onafhankelijker. Van Zuylen schreef ook soms behoorlijk moederlijk aan haar minnaar: Je geeft me heel goed antwoord, hoewel je naar mijn mening niet goed denkt. Het is volkomen...

Omdat de criminoloog Wouter Buikhuisen vorige week overleden is, herlas ik Hugo Brandt Corstius' pamflet-in-tien-columns Buikhuisen – dom én slecht. Ik vraag me af of iemand anders dat ook heeft gedaan. Hij gebruikte daarvoor zijn pseudoniem Piet Grijs. In de in memoriams voor Buikhuisen werd Grijs wel steeds genoemd, maar vooral als iemand die enorm tekeer was gegaan tegen Buikhuisen en daarmee verantwoordelijk was voor het feit dat die man niet gewoon zijn onderzoek had kunnen doen en dat diens zo mooie carrière in de criminologie was geknakt. Opgehitst door Piet Grijs waren tal van lieden Buikhuisen gaan bedreigen en toen was hij maar naar Spanje gevlucht. Piet Grijs – slim én slecht. Maar klopte dat beeld wel? Onpartijdige jury Laat ik vooropstellen: de kwalificatie dom én slecht in Grijs' titel blinkt niet uit door nuance. Bovendien trekt Grijs parallellen met het fascisme waar je u tegen zegt. Dat zijn niet de meest overtuigende delen van zijn pamflet. ...

De mensheid is één groot lichaam. Wat mij overkomt heeft onherroepelijk uiteindelijk invloed op jouw leven, en andersom. Vonne van der Meer, die in haar hele oeuvre steeds heeft geëxperimenteerd met manieren om in goed geschreven korte romans belangrijke vragen aan te snijden, laat in Ik verbind u door (2004) zien wat dat betekent. Ik verbind u door is dus het verhaal van de mensheid, en bestaat daardoor uit vele verhalen. Op een ochtend wordt een vrouw wakker, wil gaan vrijen met haar man, maar ineens valt haar iets onaardigs in dat een andere vrouw gisteren tegen haar heeft gezegd. De vrouw heeft daardoor geen zin meer. De man voelt zich afgewezen en verlaat het huis uit zijn humeur. Op zijn werk reageert hij zijn ongenoegen af op een collega – niet heel erg, die collega voelt zich alleen ten onrechte een beetje vernederd, en doet daardoor zelf onaardig tegen een secretaresse. De secretaresse stapt daardoor met net wat minder goede zin in een sollicititatiegesprek en zorgt dat...

De mensheid worstelt met grote problemen: we zijn met acht miljard mensen, dat is misschien op zich al een probleem, maar daarnaast zijn er kwesties die ons allemaal aangaan, en die we toch niet opgelost krijgen.  Hoe richten we onze samenleving bijvoorbeeld zo in dat een maximaal aantal mensen kan meepraten over zaken die belangrijk zijn voor het eigen leven.  Hoe zorgen we ervoor dat we de klimaatverandering, hoe ver doorgeschoten die ook al is, niet nóg verder doorschiet? Of hoe gaan we op zijn minst om met de gevolgen van die verandering? In een boek in 2022 verbond Eva Rovers die twee onderwerpen aan elkaar. De moderne partijdemocratie is niet in staat gebleken om de klimaatproblemen op te lossen. Diezelfde partijdemocratie zorgt er bovendien voor dat sommige stemmen – bijvoorbeeld die van de theoretisch opgeleiden – beter gehoord worden dan andere – bijvoorbeeld die van de praktisch opgeleiden. En dus moeten we toe naar een andere vorm van democratie, een deliberatieve, ...

  Veel gedichten in Hazenklop  van Hanneke van Eijken gaan over de natuur: het soort natuur dat je tegenkomt tijdens een wandeling: "Wilgentakken overleven en maken nieuw blad / als je ze afbreekt / en opnieuw in de grond steekt". Het zijn over het algemeen kalme gedichten, overpeinzingen, zo stel ik me voor van iemand die door de stad loopt, of net buiten de stad, in weilanden of misschien een klein stukje het bos in. Van Eijken hoort bij uitgeverij Van Oorschot door precies dit soort observaties, en de rustige parlandotoon van haar gedichten.  Toch knaagt er in de natuur altijd iets, ligt er altijd iets te rotten, klinkt er onverhoeds af en toe een rauwe kreet. Een kenmerkend gedicht, een van de betere in de bundel, vind ik dit: Wat we horen ~ Je kunt geluid bewonen met je vuisten met je tong, je mond, bevechten met knokkels kraken, je kaken het is een laken, je kunt je ermee omringen lopen op grind de herinnering aan het ademen van wie ooit naast je sliep het is de ste...

  Ik ren niet meer voor iedere nieuwe bundel naar de boekhandel, maar als er een nieuwe bundel van Annemarie Estor is, maak ik een uitzondering. Haar poëzie heeft alles wat een mens van hedendaagse poëzie kan verwachten. Dat is in de eerste plaats taal: bijzondere woorden, die tesamen intrigerend, ja zelfs mooi, klinken. "In de hoogmoed van de oogstverwachting", staat in het openingsgedicht van haar nieuwe bundel  Het overschot,  "en in de zedeloze dievegge, mijn andere ik", waar woorden die altijd al naar elkaar smachten, zoals  hoogmoed  en  oogstverwachting  of  zedeloze  en  dievegge,  eindelijk naast elkaar komen te staan, en het  oog  terugkeert in  oogst,  en in  wacht  én in  veg . In Estors poëzie bruist het voortdurend van de chemische reacties die woorden met elkaar aangaan. Het overschot  heet 'een gedicht', terwijl het tegelijkertijd is opgedeeld in dingen die je als gedi...