las!

  Het verzameld werk van de taalbaldadige hiphopgroep Jeugd van Tegenwoordig begint met deze regel: “Niks intro, shit begint als het begint yo”. De tekst die volgt heet ‘Happen naar de baas’ en knapt onmiddellijk uit elkaar van ongein, vrolijkheid, opschepperij en taalplezier: ‘Blikken of blozen, Wartaal laat het hozen / Gozer, gast, pappie, kil / Ik weet niet hoe je heet maar je lijkt op m’n bil’. Het soort teksten, kortom, waarvan je je indertijd, in 2005, afvroeg hoe het hierna nog verder moest. En de Jeugd ging daarna nog twintig jaar verder. De teksten van de albums uit die afgelopen periode zijn nu bij elkaar gebracht in Tekstboek Jeugd , een boek dat van binnen zo kaal is als de titel: de teksten staan achter elkaar afgedrukt in een schreefloze letter. Behalve één zin aan het eind over wie welke teksten geschreven heeft, wordt er geen enkele toelichting gegeven en niets geïllustreerd. De teksten van Willie Wartaal (Olivier Locadia), Faberyayo (Pepijn Lanen) en Vjèze Fur (Fre...

Weinig Nederlandse schrijvers zijn zo precies over ruimtes als Vonne van der Meer. Zelfs in haar kortste verhalen beschrijft ze over het algemeen waar de personages precies zijn, en speelt die plek een rol in het verhaal, als was het nog een personage. Het kan een schuur zijn waar iemand zit te werken, een loge in een Praags theater, een pashokje van een lingerieafdeling – Van der Meer brengt zo'n plaats tot leven. In het verhaal 'Bedrog' in de bundel Nachtgoed (1993) betreedt een vrouw 's ochtends vroeg de flat van een haar onbekende man: Via een vochtig trappehuis waar het naar opengeknaagde vuilniszakken rook, bereikte ik de verdieping waar hij woonde. Danny Beus was nergens te bekennen maar de deur met zijn naambordje stond open, dus liep ik vast maar door. Ik ging het huis in zonder het gevoel te hebben ergens binnen te komen. Zoals een landschap soms ongemerkt overgaat in een ander, zo leek de woning van Danny Beus een natuurlijke voortzetting van het ...

Het nieuwe boek   German Phonology   van mijn collega Caroline Féry maakte me melancholisch. Het is een soort levenswerk van Féry, een Brusselse taalkundige die haar heel loopbaan in Duitsland heeft gewerkt, inmiddels geëmeriteerd is, maar nog altijd bij Frankfurt woont. Het is ook een indrukwekkend werk, dat de inzichten van vele decennia onderzoek naar de klank van het Duits samenvat. Hoe kan zoiets überhaupt tot andere gevoelens leiden dan liefde voor het heel nauwkeurig onderzoek naar hoe taal in elkaar zit? Het is in oktober dertig jaar geleden dat ik mijn proefschrift verdedigde, over de fonologie van het Nederlands. Daar zal het vast iets mee te maken hebben. Bovendien kreeg ik niet lang daarna een aanbod van Féry om naar Tübingen te komen, waar ze toen werkte. Ik had ondertussen ook een ander contract gekregen, dat nog meer mogelijkheden bood te doen wat ik wilde toen. dus het ging niet door, maar ik was enorm vereerd door het vertrouwen dat Féry, toen al een prominent...

  "Je sors du roman", schrijft Chahdortt Djavann aan het einde van haar roman Et ces êtres sans pénis! : Ik stop nu met deze roman. Dat is een intrigerende mededeling want tot op dat moment lijkt het verhaal gebaseerd op autobiografie en documentatie. Djavann vertelt enerzijds haar bestaan als Iraanse banneling in Frankrijk – iemand die zich het Frans heeft eigengemaakt en er 14 boeken in heeft geschreven, maar die nog steeds tot haar afgrijzen af en toe wordt aangesproken als 'Iraanse schrijver'. Anderzijds vertelt ze verhalen over haar land van herkomst, over het lot dat vrouwen in haar land treft. Dat zijn weliswaar duidelijk tot fictie omgevormde verhalen. Over een vrouw die het de ene keer dat het haar allemaal te veel wordt in het openbaar haar hoofddoek afdoet, die meteen wordt gearresteerd en door de politie verkracht, want als je je hoofddoek afdoet, dan vraag je daarom. Over een lesbische vrouw die door het regime lange tijd met rust wordt gelaten, die zelfs...

Het boekje   Dag mijn zoete krekeltje   is een massage voor iedereen die houdt van taal.   Guus Luijters   geeft in dit boekje, zijn laatste, de overgebleven brieven uit die   Johan Andreas dèr Mouw   schreef aan zijn pleegdochter Hetty (1900-1997). Dat zijn opmerkelijke briefjes. Als Hetty 17 is, eindigt haar vader bijvoorbeeld zo: Dag mijn teine tiene toete tindje; teine tieve toete tumpje. Teine tieve toete teeeekeltje, teine tieve toete preeuwtje van atikijn. Er zijn liefdesbrieven genoeg in de literatuur, maar brieven vol affectie van een vader aan zijn kind zijn er misschien wel te weinig. En Dèr Mouw was een man die weinig geneigd was zich aan conventies te houden – Luijters vertelt dat Hetty staartjes in zijn baard mocht vlechten en dat hij daar dan gemakkelijk een dag mee rondliep – en daarnaast was hij een man met een groot taalgevoel. Orgie Inhoudelijk zijn de briefjes niet eens zo heel bijzonder. De bovenstaande woorden staan aan het eind van ee...

  A Room of One's Own  verscheen bijna een eeuw geleden, in 1929. Het is een essay over allerlei aspecten van het thema 'vrouw en fictie' dat de lezer in 2025 met nostalgie vervult.  Het is een boek dat alle aspecten van het onderwerp aan de orde laat komen zonder dat je voelt dat de schrijver een lijstje afwerkt: waarom zijn er zo weinig prominente vrouwen in de literatuurgeschiedenis? Hoe deden de belangrijke vrouwen, met name de Engelse romanschrijfsters Emily en Charlotte Brontë, Jane Austen, en George Elliot, het dan wel?  Hoe wordt de vrouw in fictie uitgebeeld? Hoe vrouwelijk zou de ideale vrouwelijke schrijver zijn? Woolf geeft de antwoorden van iemand die zelf in het vak zit, die zelf schrijver is: nuchter. Wat er nodig is om schrijver te worden, had de vrouw heel lang niet: de 'eigen kamer', een plek om zich terug te trekken en te concentreren. Sterker nog, waar de mannelijke schrijver al tijdens het werken geplaagd wordt door het besef dat de wereld echt ...

Lucas Vlieger is een tekenaar, een cartoonist die artikelen in kranten en tijdschriften illustreert. Hij is gescheiden, hij heeft na zijn scheiding een aantal andere vrouwen gehad. Sommigen hebben hem verlaten, hij heeft anderen verlaten. Nu staat hij aan het begin van een relatie met Martine, althans dat hoopt hij. Maar hij begint na te denken over iets waarover mensen misschien wel vooral nadenken als ze beginnen aan een relatie. Wat voor iemand is hij? Hoe zien anderen? Hoe zou iemand hem zien die hem altijd observeert? Anders dan andere mensen krijgt hij een antwoord: een goudbruine envelop, met daarop de tekst Oordeel Lucas Vlieger. Dat is het gegeven van de roman Zo is hij van Vonne van der Meer: Lucas Vlieger beschikt ineens over het eindoordeel over zichzelf. Hij wil het niet lezen, en opent dan de envelop – er zit een andere envelop in. Die hij niet opent. Die hij kwijtraakt. Die hij weer terugvindt. Waarvan hij uiteindelijk ontdekt wie de schrijfster is: zij is de schr...

  Als er een natuurramp gebeurd is, staan de media daar vervolgens dagenlang bol van. Er valt eigenlijk niets over te vertellen, maar je kunt er niet over zwijgen, en de mediaconsument wil ook graag meer horen over het verschrikkelijke wat er is gebeurd: begrijpen wat niet te begrijpen is. Zo is het met  Die Klavierspielering  van Elfriede Jelinek. Als je het gelezen hebt, moet je er meer over lezen: wat vonden anderen hiervan, wat voor betekenis konden zij hieraan geven, aan deze vreselijke gebeurtenissen die in zo'n bijzondere stijl zijn opgeschreven dat je wel moest doorlezen? Hoe is het mogelijk dat men prijzen heeft gegeven aan een boek dat zulke intieme verschrikkelijkheden beschrijft. Die Klavierspielerin is het verhaal van een vrouw van in de dertig die met haar moeder samenleeft – ze slapen zelfs samen in het echtelijke bed sinds vader is overleden en ze hebben een relatie die een mengeling van liefde en aggressie heeft. De moeder verwijt de dochter van alles, da...

Zeg mij welke taal je spreekt, en ik zeg je wie je bent. Geen twee mensen op de wereld spreken precies hetzelfde, en die verschillen laten altijd iets zien over een verschillende geschiedenis, een verschillende identiteit, een verschillende plaats in de samenleving. Dat je in Rotterdam geboren bent, maar in Den Bosch opgegroeid, dat je een man bent, en theoretisch opgeleid, dat je getrouwd bent met een Italiaanse, dat je bovengemiddeld gefascineerd bent door hoe andere mensen praten: het heeft allemaal invloed op je taalgebruik. Dat is een waarheid waarnaar al heel veel onderzoek is gedaan, een waarheid bovendien die door verschillende geleerden op een verschillende manieren is uitgewerkt, maar een waarheid waarover nog niet zo heel veel geschreven is. De sociolinguïstiek, de tak van de taalwetenschap die zich met deze waarheid bezighoudt, is altijd populair onder studenten, juist omdat ze zoveel te zeggen heeft over de onvermoede rol van taal in het eigen leven. Maar in heel veel publ...