las!

Er is geen groter verhaal te vertellen dan dat van de menselijke taal, uiteindelijk het verhaal van wie en waar wij mensen zijn. Hoe heeft dat wonderlijke taalvermogen, dat vrijwel iedereen bezit op enkele ongelukkigen na, zich in de mens kunnen ontwikkelen? Wat kunnen we uit de taal leren over de oergeschiedenis van de mensheid, over de huidige samenleving en, niet te vergeten, over onszelf als individu? Er is bijna geen serieus verhaal over de mens te vertellen zonder op zijn minst de taal aan te raken — en natuurlijk al helemaal niet zonder taal te gebruiken. De bekende Leuvense taalkundige Freek Van de Velde vertelt dat grote verhaal van taal en mens in zijn boek Wat taal verraadt. Een kleine geschiedenis van brein tot beschaving . Het is een boek dat sprankelt van liefde voor taal, op meerdere niveaus: liefde voor het onderwerp én plezier in het taalgebruik. Wonderlijk verlaagd strottenhoofd Liefde voor het onderwerp heeft Van de Velde zeker. Hij laat de grote lijnen van de taalwe...

  Hoe herken je satire? Ik had, ben ik bang, nog nooit iets van Han van der Vegt gelezen, maar in Bouwdoos,  zijn nieuwste bundel lees ik gedichten zoals Minke en Fam hebben een start-up!  (het uitroepteken hoort bij de titel), dat als volgt begint: wat drijft jouw leven? jij, of je persoonlijkheid? is het niet tijd dat je laat zien wie de baas is? voel je je door je persoonlijkheid gesteund bij het verwezenlijken van je mogelijkheden? vind je dat je persoonlijkheid zich er vaak gemakkelijk vanaf maakt? verlang je naar een persoonlijkheid die je tot grote hoogten opstuwt? Het gedicht gaat nog zeven bladzijden door, en veel anderen gedichten in de bundel lijken ook moderne maakbaarheidswensen te beschrijven. Een volgend gedicht maakt bijvoorbeeld reclame voor 'datapokken', dat lijkt een soort verwerkelijking te zijn van de antivax-droom van in je lichaam gespoten computerchips, die registreren wat voor ziekten je onder de leden hebt, hoe gezond je leeft, enzovoort. Dat ver...

Deze jaren zijn preutse jaren in de literatuur. In mijn overzicht van Nederlandstalige romans uit de 21e eeuw staan wel boeken waarin seks voorkomt, maar vaak is dat dan smerige seks of gewelddadige seks, of seks met een taboe waarom je als lezer gruwelt. Het soort seks dat Lale Gül beschrijft in Ik ga leven – twee jonge mensen die zich op elkaar storten en ongeremd genieten – je moet echt naar het begin van de eeuw teruggaan (Giphart!) om dat tegen te komen. Ik ga leven is net zo goed een programma als een romantitel. De vertelster, Büsra, heeft besloten zich nergens iets van aan te trekken, en dat geldt ook voor de schrijver. Je wordt deelgenoot van een worsteling met het geloof, de islam, en met de eigen, traditionele Turkse achtergrond die ongekend heftig is en waarin niemand wordt gespaard. Maar ook van andere conventies trekt Gül zich weinig aan. Geert Wilders was ongeveer gedurende de hele periode die ik hier beschrijf een opvallende figuur in de politiek – Ik ben leven ...

  In den vreemde  is Frida Vogels laatste boek, zoals ze zelf heeft aangekondigd. Haar uitgever noemt het een 'sluitsteen' op haar oeuvre, maar misschien is het meer een handvol kiezels die over dat oeuvre wordt uitgestrooid. De kiezels vallen in de kieren tussen de grote blokken van het oeuvre. Het boek bevat herinneringen van Vogels, zoals haar hele werk uit herinneringen bestaat, overpeinzingen van wat haar is overkomen. Ze zijn min of meer chronologisch geordend, maar ze worden niet echt voorgestuwd – het is als je In den vreemde op zichzelf beschouwt niet altijd duidelijk waarom sommige dingen worden verteld of juist overgeslagen. Het antwoord moet je vinden in haar grote werk De harde kern , of in haar dagboeken. Dit zijn de dingen die je elders niet vindt: haar oorlogsjeugd, de familie van Ennio, Frida's man. Maar vrijwel niets over haar studententijd – want die kent de lezer al. In den vreemde  is daarom lastig op zichzelf te lezen, omdat het de rest eigenlijk bek...

  Als iemand mij om advies zou vragen, zou ik hem aanraden om nooit op het omslag van een boek te schrijven of te laten schrijven dat zijn kijk 'eigenzinnig' was. Want dat nodigt natuurlijk uit tot een vergelijkend warenonderzoek: valt naar de aangesneden kwesties niet nog veel eigenzinniger te kijken?  Gelukkig heeft Joop van der Horst mij niet om advies gevraagd bij de ondertitel van de bundeling van columns die uitgeverij Boeklyn onder de titel Leve de vooruitgang!  ter gelegenheid van zijn 75e verjaardag heeft gemaakt. Het is een boek waarop de ware taalliefhebber al decennia wacht, een selectie van het beste van de columnist Van der Horst, die jarenlang schreef voor onder meer het Leidsch Dagblad, Onze Taal, De Standaard  en de website van de IVN, maar waar vindt men die stukken allemaal ooit bij elkaar? Juist doordat je ze zo dicht bij elkaar ziet staan, ontdek je patronen. Dat is trouwens wat Ludo Permentier in het voorwoord en Freek Van de Velde in het nawoor...

  Britse Shakespeare-kenners maken wel eens het grapje dat ze in andere taalgebieden toch maar gezegend zijn. Daar kunnen Richard III, Othello  en Een droom van een midzomernacht  tenminste op gezette tijden opnieuw vertaald worden, terwijl de Engelstaligen het maar met die heilige oorspronkelijke tekst van de Bard van Avon moeten doen. Toch staan de vertalers in de westerse cultuur nog altijd betrekkelijk op de achtergrond, zo laat Francis Mus, als vertaalwetenschapper werkzaam aan de Univesiteit van Gent, zien in zijn mooie essay Wie is bang voor de vertaler? Mus nam onder andere de dankwoorden door die prijswinners van de Martinus Nijhoff-prijs voor de beste vertalers die afgelopen decennia uitspraken. Daarbij werd het ideaal van de onzichtbare vertaler heel vaak benoemd: In 1981 stelde Philippe Noble dat vertalen ‘in alle opzichten naar doorzichtigheid streven is’. Twintig jaar later leek Judit Gera deze opvatting te echoën toen ze verklaarde dat ‘een vertaler afwezig...

  Het tuurtouw  beschouw ik als een hoogtepunt in het oeuvre van Jeroen Brouwers. Hij schreef het boekje in 1989 na het overleden van de uitgever en schrijver Geert van Oorschot, met wie Brouwers bevriend was, en wel op een heel gecompliceerde manier. De twee mannen zeiden elkaar vaak de waarheid, maar waren daar allebei niet per se tegen bestand. Dan spraken ze elkaar maandenlang niet, en kwam het uiteindelijk toch weer goed.  Het tuurtouw  is zo mooi omdat het die vriendschap beschrijft. Over vriendschap wordt te weinig geschreven. Het beste wat er over te zeggen valt, is nog altijd wat Michel de Montaigne erover schreef, na de dood van zijn vriend Etienne de La Boétie: Als ik zou moeten zeggen waarom ik van hem hield, weet ik daar geen antwoord op dan slechts dit: “Omdat hij het was, omdat ik het was.”’ Dat is precies wat Brouwers prachtig weet uit te drukken: hoe een oudere man en een jongere man die voortdurend ruzie maken, toch vrienden weten te zijn: Hij kon z...

  Er zijn verhalen die je misschien liever niet wil lezen en toch gefascineerd leest: het verhaal over een 49-jarige veearts, bijvoorbeeld, die aan het begin van deze eeuw, een 14-jarig meisje misbruikt. Waarom zou je daar kennis van willen nemen? Om allerlei redenen. Omdat het zo geweldig verteld is, bijvoorbeeld, een feest van taal, van rijke taal, van taal die onder andere put uit de veterinaire woordenschat ("Lieve gunsteling", zo begint het, "ik zeg het je maar meteen: ik had je in dat steilorige hoogseizoen als een zweer met een hoefmes uit de klauwlederhuid moeten verwijderen, ik had ruimte moeten maken bij de tussenklauwspleet zodat mest en vuil ertussenuit zouden vervallen", en dan gaat die zin nog vele pagina's door). Of omdat het ondanks alles zo'n volmaakt portret is, van de veearts die in het boek aan het woord is, maar vooral ook van het meisje – dat zich niet voor niets door de man gezien lijkt te voelen, gezien en begrepen. Door het tre...

  In de afgelopen decennia is een belangrijke ontdekking gedaan in de vertaling van klassieke literatuur:: de zesvoetige jambe blijkt uitstekend te werken in het Nederlands. Deze is langer dan de vijfvoetige jambe, wat meer ruimte geeft om de inhoud weer te geven. Bovendien doet de zesvoetige jambe, voor de liefhebber, denken aan de klassieke vorm van de Nederlandse alexandrijn. Het resultaat is spreektaal met een duidelijk ritme, mede doordat de versregels vaak nét te lang zijn om slechts één zinsdeel te bevatten. Hierdoor vloeien de regels in elkaar over, al dan niet met enjambementen. Patrick Lateur gebruikt deze vorm in zijn vertalingen van de tragedies van Aischylos, waaronder Smekelingen , die ik recent heb gelezen. De oorspronkelijke tekst is grotendeels geschreven in drievoetige jamben. In de Griekse edities die ik heb ingezien, staan deze jamben vaak achter elkaar op één regel, met een harde cesuur precies in het midden van de regel. Lateur kiest ervoor deze traditionele i...

  Édouard Louis heeft een materialistische kijk op de kloof in de moderne westerse maatschappij: ja, er is een verschil tussen 'theoretisch opgeleiden' en 'praktisch opgeleiden', en een cultureel verschil dat zich steeds meer vertaalt in een politiek verschil. Maar de kern van het probleem blijft geld. In Louis' boeken is steeds een man aan het woord die komt uit een arm milieu in het noorden van Frankrijk. In zijn laatste boek, Monique s'évade,  is die man een bekend schrijver die soms worstelt met schuldgevoel: waarom heeft hij het zijn moeder aangedaan dat hij de ellende uit zijn jeugd heeft beschreven en op die manier naar publiek gemaakt?  En dan vertrekt zijn moeder, Monique, van de man met wie ze is gaan samenwonen nadat ze de vader van de verteller verliet. Die vader was gewelddadig, vaak dronken, en vernederde haar voortdurend. Uit het dorp in het noorden vluchtte Monique daarom naar Parijs waar ze een nieuwe man tegenkwam, die gewelddadig was, vaak dro...

Salomé denkt aan de Griekse mythologie en leest Hella Haase, terwijl ze in de jeugddetentie zit omdat ze een jongen uit haar dorp een oog heeft uitgestoken. Ze verveelt zich daar ook, want de leerstof die ze krijgt aangeboden is niet hoger dan op havo-niveau. Ondertussen kijkt ze vol minachting naar bijvoorbeeld degene die geacht wordt haar psychologisch bij te staan: Tegenwoordig, als ik naar Frits kijk, zie ik niet meer wat ik eerst zag. Ik zie geen smeerlap met lang haar of een klootzak van tv. Ik zie gewoon een oude, domme man. Een figurant. Confrontaties is met andere woorden, een boek over een opstandige puber, een coming of age- roman. Salomé zoekt, zoals iedere puber, een verhaal, háár verhaal. Dat wordt haar door allerlei omstandigheden voortdurend uit handen geslagen. Om te beginnen is het verhaal van haar afkomst – met een vader uit Kameroen en een moeder uit Nederland – voor veel mensen niet te volgen. Voor de mensen in het Nederlandse dorp is ze een buitenlande...

Afgezien van het feit dat we een regering hebben die bezig is om ons, net als alle geesteswetenschappers, het werk zo goed als onmogelijk te maken, zijn het gouden tijden voor de taalwetenschap. In de politiek telt de daad niet meer, het woord regeert: de grootste partij van Nederland kent geen concrete wapenfeiten, enkel grote woorden over anderen. Hoe word je zo populair met niets anders dan beledigingen, halve waarheden en onzin? Ook dit fenomeen valt natuurlijk binnen het domein van de taalwetenschap. Drie Leidse taalkundigen publiceerden deze week een boek over de kracht van taal in het openbare leven, met een bijzondere invalshoek: de verdedigingsstrategieën van politici en andere publieke figuren na controversiële uitspraken. Van 'Dat heb ik nooit gezegd', via 'Het is uit de context gehaald' en 'Ik was dronken' tot 'Moet je horen wie het zegt!' Prioriteiten Het boek imponeert alleen al door de overvloed aan voorbeelden. Het telt 3...

  Geerten Meijsing is al heel lang heel oud. Hij noemt zichzelf zo in de Siciliaanse brieven,  en het achterplat bevestigt het "In Siciliaanse brieven ontmoeten we een oudere   schrijver die in de nadagen van zijn zelfverkozen ballingschap..." Maar je hoeft de brieven niet eens zo heel nauwkeurig te lezen om te merken dat de meeste van die brieven zo'n twintig jaar geleden geschreven zijn: er is bijvoorbeeld sprake van dat de maffiabaas Totò Riina 'tien jaar geleden' werd opgepakt, en dat oppakken gebeurde in de vroege jaren negentig. Riina is inmiddels alweer 7 jaar dood. Nu is Meijsing natuurlijk altijd een schrijver geweest van de melancholie, van het terugverlangen naar een oude chic, en het moeten accepteren dat dit verlangen hem financieel aan de rand van de afgrond heeft gebracht. "De Siciliaanse keuken is de keuken van de armoede, maar smakelijk", schrijft Meijsing, nadat hij eerst de lof van allerlei gerechten heeft gezongen. Dit geldt ook voor ...

  Het leven, het culturele leven is steeds meer een festival: je neemt een paar borrelnootjes, een biertje, bezoekt een grappige theatervoorstelling waarin ontzettend goed wordt geacteerd, neemt dan nog een biertje en luistert met een groepje anderen in de kleine zaal naar een oude Tochaarse dichter. Je kunt dat oppervlakkig noemen, nee, het is  oppervlakkig. Maar het is ook de staat van ons zijn, in de eenentwintigste eeuw, het hele leven is een festival, een aaneenschakeling van allerlei min of meer absurde momenten. In Festival van de Zuid-Koreaans/Amerikaans/Utrechtse dichter Mia You komt dat allemaal aan de orde: dichtbundels van anderen, Freud, het kapitalisme en AI, Mark Rutte, en het menselijk lichaam.  Een soort eenpersoonsfestival dat een parodie is op het festival, een reflectie op een festival, maar vooral ook een overweldigende bundel, in ieder geval voor iemand als mij, die nog nooit iets van Mia You gelezen heeft. Als ik het goed begrijp, heeft You haar ged...

De horrorroman Echo (2019) van Thomas Olde Heuvelt is een boek over wat in de negentiende-eeuw het sublieme werd genoemd: de combinatie van schoonheid en gruwel die tegelijkertijd enorm aantrekt én afstoot. Het hele horrorgenre is daar natuurlijk schatplichtig aan – die zoektocht naar het verlaten van alle ratio – en Olde Heuvelt maakt daar geen geheim van: ieder hoofdstuk begint met een (Engelstalig) citaat uit een klassieker uit het genre. Bovendien zeggen de personages over hun avonturen zelf dingen zoals: Dit hier was het soort ouderwetse horrorverhaal waar ik als jongetje op zou hebben gekickt. Ik negen jaar en mijn opa smekend zijn verhalen nog griezeliger en nog bloediger te maken, terwijl je wist dat er buiten meer jankte dan alleen de wolven en het high-pitched shrieken van de wind. Hier was je pay-off. Het verhaal waar je sinds je kindertijd op had gewacht. Als je wist hoe die verhalen gingen, dan accepteerde je dat Maria’s echo’s inderdaad de dolende zielen waren van ...